De andere stem van Vlaanderen

Het inderhaast bijeengeroepen congres van de Landsraad, goed voor 764 aanwezigen, moet een oordeel vellen over de voorstellen van CVP/PSC-formateur Paul van Zeeland. Hij probeert een nieuwe regering te vormen om de terugkeer van koning Leopold III te regelen, aangezien een deel van de liberale ministers in de huidige rooms-blauwe regering-Eyskens zich hiertegen verzet. Om Leopold III terug te halen, moet de regering de Verenigde Kamers (bijeenkomst van Kamer én Senaat samen) samenroepen om het einde van de onmogelijkheid tot regeren van de koning vast te stellen. Door de liberale weigering ‘valt’ de regering, waarna ze in lopende zaken gaat. 

Op 12 maart hadden de burgers zich tijdens een volksraadpleging nog mogen uitspreken voor of tegen deze terugkeer. Nationaal gezien was het antwoord met bijna 58 % ja-stemmen positief, maar in het arrondissement Brussel en in de arrondissementen op de as Doornik-Luik was het antwoord overwegend neen. De uitslag zorgt voor hevige politieke en maatschappelijke spanningen, met als hoofdrolspelers een leopoldistische katholieke zuil en een anti-leopoldistische socialistische zuil. Zo lijkt het toch voor het grote publiek, maar achter de schermen zijn in beide kampen, ook bij de leiders, dissidente stemmen aanwezig. Strategie primeert evenwel: de CVP presenteert zich als dé partij die de koning zal terugbrengen. Aan de hand van de hoge ja-scores in de Vlaamse provincies – tot 83 % in Limburg – creëert de partij het beeld van een Vlaanderen dat unaniem achter zijn koning staat.

Bij de liberalen ligt de interne verdeeldheid gewoon op straat: ze slagen er niet in voor het publiek een eensgezind beeld van de partij te creëren. De liberale rangen tellen zowel hevige voorstanders als hevige tegenstanders en verdedigers van alle mogelijke standpunten daartussenin. Ook de achtergrond van die standpunten verschilt en gaat van innige overtuiging, over strategische overwegingen en angst voor de kiezer, tot het doel bovenal de Liberale Partij samen te houden. De Brusselse en Waalse partijtop, met vicepremier Albert Devèze op kop, is overwegend anti-Leopold. Pro-leopoldistische partijkopstukken zijn vooral te vinden in Vlaanderen, met onder anderen Hilaire Lahaye, Adolphe Van Glabbeke en Albert Lilar.

Bij gebrek aan een eensgezind standpunt had de Liberale Partij aan de burgers geen stemadvies gegeven voor de volksraadpleging. Over hoe het na die volksraadpleging verder moet, zijn de liberalen nog altijd even verdeeld. Met het congres van 7 april staat zelfs de eenheid van de partij op het spel, aangezien er vanuit de CVP/PSC ook gehengeld wordt naar de deelname van individuele liberalen, los van de partij, om de nieuwe regering rond te krijgen. De CVP/PSC komt immers maar enkele zetels te kort voor een absolute meerderheid.

Op 7 april komen De Meyer, De Clercq en Verhulst aan bij het Brusselse Hotel Métropole, waar de vergadering plaatsvindt. Ze worden er opgewacht door Victor Sabbe, LVV-voorzitter en volksvertegenwoordiger, en door Julius Hoste jr., senator, directeur van Het Laatste Nieuws én LVSV-erevoorzitter. Hoste staat bekend als een gematigde en pragmatische leopoldist en ook Sabbe is geen tegenstander van de koning. Beiden kennen de anti-leopoldistische ingesteldheid van de drie LVSV’ers. Onder andere verwijzend naar de Vlaamse uitslag van de volksraadpleging, de ‘moeilijke positie waarin de Vlaamse liberale politieke verantwoordelijken zich hierdoor [bevinden]’, ‘het feit dat de Liberale partij gedomineerd [wordt] door Franstaligen die veel sterker antikoningsgezind [zijn] dan de Vlaamse liberalen’ en naar ‘de mogelijke nefaste electorale gevolgen voor de Vlaamse liberalen indien zij hun Franstalige partijgenoten […] zouden volgen’, vragen ze het drietal zich ‘te onthouden van iedere tussenkomst en stilzwijgend de vergadering bij te wonen’, zo getuigt Verhulst later.¹

Zowel Hoste en Sabbe als De Meyer en Verhulst weten niet dat het dan eigenlijk al te laat is: De Clercq heeft afspraken gemaakt met de top van de Landsraad en heeft een toespraak op zak. Begin jaren 2000 getuigt Willy De Clercq dat hij vóór het congres telefoon kreeg van de privésecretaresse van Henri Liebaert, liberale minister van Financiën, behorend tot de Gentse bourgeoisie, en een kennis van de familie De Clercq. Liebaert, een overtuigd tegenstander van de koning, laat aan De Clercq vragen tijdens het congres in anti-leopoldistische zin tussen te komen.