.png)
In brochures van de Liberale Partij in de aanloop van de parlementsverkiezingen van 20 november 1921 duikt een bijzondere tekening op. In de hoofdrol: ‘Meneer en Madam Huysmans-Van Cauwelaert’.
Eind september 1921 werkt tekenaar Louis Raemaekers (1869-1956) enkele opdrachttekeningen af voor de Liberale Partij. De Landsbond van de partij vroeg hem om campagnebrochures te illustreren in de aanloop naar de parlementsverkiezingen van 20 november. Raemaekers is een Nederlander, maar woont sinds kort in Brussel en fungeert tijdens deze campagne als huistekenaar voor de liberale propaganda. De liberale Gazette de Charleroi, die het nieuws op 27 september brengt, voorspelt een ‘groot succes’ voor een van de tekeningen: het huwelijk Van Cauwelaert-Huysmans.1
De brochures De inzet van den strijd en Le Péril de Demain.
Het ‘huwelijk’ duikt in de loop van september en oktober op in minstens twee brochures: De inzet van den strijd / L’enjeu de la bataille, over de inzet van de verkiezingen en Het roode gevaar / Le Péril de Demain, over de gevaren van het socialisme. Raemaekers en de partij hekelen met de tekening het verbond tussen de socialistische voorman Camille Huysmans en de katholieke voorman Frans Van Cauwelaert, die de komende jaren samen de stad Antwerpen gaan besturen. Onder de titel ‘de clerico-socialistische demagogie’ en ‘de clerico-socialistische volksvleierij’ zien we bruidegom Huysmans, met een subtiele ‘ironische glimlach’2, die zijn bruid innig vasthoudt, met zijn ene hand op de schouder en zijn andere hand aan de hand van Van Cauwelaert. Op de achtergrond de Antwerpse kathedraal, achter het bruidspaar het publiek: links staan ingetogen deftige heren met religieuze vlaggen, rechts zwaaien arbeiders met ‘leve de Internationale’ en ‘leve de klassenstrijd’. Een Duitse socialist staat zijn Belgische partijgenoten te ondersteunen. De Nederlandse ondertitel houdt het bij ‘Meneer en Madam Huysmans-Van Cauwelaert’. In het Frans klinkt het ‘Le mariage mysti(fi)que d’Anvers’.3
Frans Van Cauwelaert.
Na de eerste naoorlogse gemeenteraadsverkiezingen van 24 april 1921 verliezen de liberalen hun ruime meerderheid in de Antwerpse gemeenteraad. Ze vallen terug van dertig zetels naar dertien. De katholieken halen er vijftien, de socialisten veertien, het Vlaamse Front drie. Bij de start van de onderhandelingen loopt het mis. De liberalen willen graag een coalitie van ‘partijen van de orde’ met de katholieken, maar botsen op de tegenstand van Frans Van Cauwelaert en zijn Antwerpse Volksbond, een van de blokken van de Antwerpse katholieken naast de conservatieve Grondwettelijke en Bewarende Vereniging van Paul Segers. Het katholieke voorstel voor een katholiek-liberaal-socialistisch driepartijenbestuur stuit dan weer op een weigering van de liberalen. Zij weigeren om diverse inhoudelijke en strategische redenen samen te werken met de socialisten van Camille Huysmans, waaronder het gevaar van socialistische stakingen voor de Antwerpse haven, het ‘internationalisme’ en ‘antipatriottisme’ van de socialisten, het flamingantisme van Huysmans en de wil van de Antwerpse kiezer: de Antwerpse socialisten halen bij deze gemeenteraadsverkiezingen heel wat minder stemmen dan bij de parlementsverkiezingen van 1919. Uiteindelijk slagen Van Cauwelaert en Huysmans er in juli in om een meerderheid op de been te brengen van negen ‘democratische’ katholieken met de veertien socialisten. De conservatieve katholieken en de liberalen doen niet mee. Voor het eerst sinds 1872 krijgt Antwerpen geen liberale burgemeester.
Maar een benoemde burgemeester is er nog niet: de conservatieve katholieke eerste minister en minister van Binnenlandse Zaken, Henry Carton de Wiart, stelt de benoeming van Van Cauwelaert als burgemeester zo lang mogelijk uit. Onder anderen koning Albert, conservatieve katholieken en de liberalen binnen de regering staan mee op de rem. Eind oktober stemt een verdeelde regering dan toch over de benoeming Van Cauwelaert als burgemeester van Antwerpen: de katholieken stemmen voor, de liberalen tegen. De liberalen bieden de daaropvolgende dagen hun ontslag aan, maar doen uiteindelijk toch de rit uit in wat nog overblijft van de nog weinig samenhangende regering van nationale unie. De socialisten waren er al een week eerder uitgestapt.4
Detail uit De Nieuwe Gazet van 5 november 1921, p. 1.
Camille Huysmans.
Sinds de parlementsverkiezingen van 1919, de eerste met algemeen enkelvoudig mannenstemrecht, zijn de liberalen de kleinere derde partij geworden, naast ongeveer even grote katholieke en socialistische blokken. Geen enkele partij haalt nog een absolute meerderheid. Een comfortabele positie voor de Liberale Partij: tenzij katholieken en socialisten een verbond sluiten, zijn de liberalen nodig om een meerderheid te vormen. Net dit ‘gevaar’ wordt reëel na de vorming van de nieuwe Antwerpse coalitie: Camille Huysmans droomt ervan om na de parlementsverkiezingen van november 1921 ook op nationaal vlak met Van Cauwelaert een ‘democratische’ regering tot stand te brengen en dus de liberalen uit te sluiten. Ook inhoudelijk loopt de nog relatief conservatieve en Franstalig-patriottische top van de Liberale Partij niet warm voor dit scenario van een ‘extremistische’5 of ‘flamingo-socialistische’6 coalitie aan de macht.7
In de verkiezingsbrochure De inzet van den strijd zet de liberale propagandamachine alle middelen in om katholieken en socialisten tot één grote vijand te maken, de ‘clerico-socialistische’ demagogen, die het op de vrijheid van de burgers gemunt hebben. Kort samengevat luidt de redenering: de sociale en flamingantische katholieken van Van Cauwelaert heulen met de socialisten, de andere katholieken grijpen uit opportunisme niet in, socialisten glijden automatisch af naar communisme, en kijk maar waar de communisten Rusland gebracht hebben.8
De Franstalige affiche.
Rond half november komen Louis Raemaekers en de Landsraad van de Liberale Partij met een tweede versie van het ‘Socialo-Clericaal Huwelijk van Antwerpen’. De nieuwe versie prijkt op een indrukwekkende affiche van 120 op 80 centimeter, in kleur, levendiger dan de eerste versie en met veel zin voor detail. Op de achtergrond prijkt nog altijd de toren van de kathedraal, maar de katholieke vaandeldragers zijn verdwenen. Het bruidspaar staat nu enkel voor een uitbundige/agressieve menigte met rode vlaggen met de opschriften ‘Rood of dood / Dictature du prolétariat’, ‘Rood of geen brood / Vive la lutte des classes’ en ‘Weg met het kapitalisme / A bas le capitalisme’. Op een vlag rechts staat nog een stukje ‘Internationale’. Van de hele scène op de achtergrond gaat iets heel dreigends uit. De rode bloemen van Van Cauwelaert, op de achtergrond van het witte bruidskleed, trekken de aandacht naar zich toe. Daar waar Huysmans in de eerste versie nog geposeerd en zelfverzekerd recht voor zich kijkt, rust zijn bewonderende blik nu op zijn ‘verlegen’ bruid. Een correspondent van de liberale Gazette de Charleroi ziet de handen van ‘le bouillant Camille’ stijf staan van de spanning.9
‘Het Land zal AL de demagogen veroordelen en stemmen voor de LIBERALE PARTIJ’, staat onderaan de affiche. Maar de belangrijkste geschreven boodschap staat in een minuscuul lettertype afgedrukt: ‘De vrouw is gehoorzaamheid verschuldigd aan haren echtgenoot. (Art. 213 van het Burgerlijk Wetboek) !!!’ Met andere woorden: in ruil voor het burgemeesterschap onderwerpen Van Cauwelaert en zijn democratische katholieken zich volledig aan Huysmans en het socialisme. Wie katholiek stemt, maakt het afgebeelde tafereel ook op nationaal vlak mogelijk. Enkel door te stemmen voor de Liberale Partij kan de kiezer een samengaan van socialisten en ‘democratische’ katholieken, en daaruit voortvloeiend de klassenstrijd en de dictatuur van het proletariaat, vermijden. Op het flamingantisme van Huysmans en Van Cauwelaert gaat de affiche niet echt in. Wel staat de Duitser nog steeds op de achtergrond: een verwijt van de patriottische liberalen aan de internationale klassensamenwerking van de socialisten.
De kleine lettertjes.
‘De Brusselaars hebben plezier, veel plezier bij het aanschouwen van het plakkaat der liberalen. Men geheugt zich niet dat een kiesprent zulken bijval heeft gehad als deze van Louis Raemaekers. De katholieken zelven vinden het goed “getapeerd” zooals ik een hoofdman der katholieke partij van Brussel hoorde zeggen’, meldt de Brusselse correspondent van de liberale krant De Nieuwe Gazet op 16 november. Ook de Brusselse correspondent van de liberale Gazette de Charleroi vindt de affiche ‘d’un parfait humour’. Algemeen gezien is de impact van het beeld van Raemaekers groot en oogst het heel wat uiteenlopende vermeldingen en reacties in perstitels van verschillende strekkingen. De socialistische krant Le Peuple vindt het ‘behoorlijk grappig’, al gaat ze inhoudelijk niet akkoord. De katholieke krant De Standaard, met Van Cauwelaert als politiek directeur, spreekt daarentegen van een ‘hatelijke teekening’. Ook op meetings is het een onderwerp. Camille Huysmans kan er alleszins mee lachen: ‘Van Cauwelaert, volgens de plakkaten […] is hij met mij getrouwd. Ik sta er schoon op, veel schooner dan ik ben’. Van Cauwelaert noemt de affiche in 1960 ‘goed getekend’.10
De Nieuwe Gazet, 18.11.1921, p. 2.
Na het oppikken van de eerste prent11 door de pers duikt de term ‘mystiek(e) huwelijk’ regelmatig op om het verbond tussen Huysmans en Van Cauwelaert aan te duiden, van de pers en politiek in 1921 tot de recente geschiedenisboeken12. De eigentijdse journalisten en politici halen de term ook graag boven om de draak te steken met andere, al dan niet hypothetische, politieke verbonden13. Geen slecht resultaat voor een propagandaterm. Naast de verwijzing naar het religieuze concept van mystiek huwelijk14 tussen de mens en de godheid, een inspiratiebron voor veel schilders, bevat de term ook een verwijzing naar het ‘mysticisme linguistique’15 of taalkundig mysticisme waarvan de patriottische pers het flamingantisme beschuldigt. Eigenlijk staat er oorspronkelijk, en enkel in de Franstalige versie, ‘mariage mysti(fi)que’ of ‘mysti(fi)ek huwelijk’, waarmee de liberale propaganda ook verwijst naar de ‘mystificatie’ ofwel de misleiding, het bedrog, de huichelarij enzovoort van deze ‘demagogen’.
Parodie op Het mystieke huwelijk in Le Peuple, 20 november 1921, p. 1. Collectie KBR - J.B. 837.
Het ‘mystieke huwelijk’ krijgt ook visueel navolging. Op 20 november, de dag van de parlementsverkiezingen, brengt de socialistische krant Le Peuple een parodie onder de titel ‘Le Mariage mystique de M. Max et de Pauline Wauwermans’.16 Op deze cartoon kruipen de Brusselse coalitiegenoten – de liberale burgemeester Adolphe Max en de katholieke schepen Paul Wauwermans – in de rollen van Huysmans en Van Cauwelaert. Voor het Brusselse stadhuis staan links de ingetogen katholieken met religieuze vaandels uit de eerste prent van Raemaekers, rechts staan fiere en lachende burgers getooid met symbolen uit de vrijmetselarij.
Op 23 juni 2010, tien dagen na de parlementsverkiezingen van 13 juni, brengt ook cartoonist GAL op de cover van Knack een parodie op Raemaekers met het ‘mystiek huwelijk’ tussen Elio Di Rupo en Bart De Wever, met op de achtergrond deze keer het Atomium. Op het moment dat De Wever een rondje loopt als informateur geeft GAL Di Rupo de rol van de bruid die zich laat inpakken door een politieke tegenstander. Socialistische kopstukken als Laurette Onkelinx en Philippe Moureaux zweren hun idealen af en zwaaien in het gezelschap van NV-A’ers Jan Peumans en Siegfried Bracke op de achtergrond met gele vlaggen vol Latijnse spreuken als ‘abomino pauperes’17 en ‘nil volentibus arduum’18. GAL maakt de prent in opdracht van Knack-directeur Rik Van Cauwelaert, achterneef van Frans Van Cauwelaert.19
1. Sébastien Baudart, ‘Tekenen voor de partij | Louis Raemaekers’, Liberas Stories; Gazette de Charleroi, 27 september 1921, 2.
2. Gazette de Charleroi, 27 september 1921, 2.
3. De inzet van den strijd ([Brussel: Liberale Partij, 1921]); L’enjeu de la Bataille ([Bruxelles: Parti Libéral, 1921]); Het roode gevaar (Antwerpen: Ons Huis, 1921); Le Péril de Demain (Bruxelles: Imprimerie scientifique et littéraire[/Parti Libéral, 1921]).
4. Jan Hunin, Het enfant terrible Camille Huysmans, 1871-1968 (Amsterdam: Meulenhoff, 1999) 223-232; Daniël Vanacker, Van activist tot antifascist. Leo Augusteyns en het Vlaams-nationalisme (Gent: Academia Press/Liberaal Archief, 2008) 568-571; Emmanuel Gerard, De schaduw van het interbellum: België van euforie tot crisis 1918-1939 (Tielt: Lannoo, 2017) 67-85; Jan Velaers, Albert I. Koning in tijden van oorlog en crisis 1909-1934 (Tielt: Lannoo, 2009) 580-582; Tania Van Acker, ‘De liberale aanwezigheid in de Vlaamse steden’, in: Het Liberalisme in België. Tweehonderd jaar geschiedenis, eds. Adriaan Verhulst en Hervé Hasquin (Brussel/Gent: Delta/Paul Hymanscentrum/Liberaal Archief, 1989) 308-309; Lode Wils, ‘Frans Van Cauwelaert’, in: NEVB Online, geraadpleegd 18.3.2021; Liberas, Archief Gaston Poignard (archief nr. 682), nr. 4.9. (Nota ‘Le futur collège’); De Nieuwe Gazet, 25 april 1921, 1.
5. Albert Devèze, ‘Rapport sur la Tactique du Parti’, in: Congrès Libéral des 16, 17 et 18 octobre 1920. Rapports (Bruxelles: Conseil National du Parti Libéral/Imprimerie scientifique et littéraire, 1920) 22.
6. Paul-Emile Janson geciteerd in La Flandre Libérale, 24 oktober 1921, 1.
7. Hunin, Het enfant terrible, 230-231; Gita Deneckere, Bruno De Wever en Tom De Paepe, Een geschiedenis van België (Gent: Academia Press, 2020) 266; Jean Stengers, ‘De confrontatie van de partij met het algemeen enkelvoudig stemrecht: 1919-1961’, in: Het Liberalisme in België. Tweehonderd jaar geschiedenis, eds. Adriaan Verhulst en Hervé Hasquin (Brussel/Gent: Delta/Paul Hymanscentrum /Liberaal Archief, 1989) 119-122; Adriaan Verhulst, ‘De Vlaamse Kwestie: 1914-1971’, in: Het Liberalisme in België. Tweehonderd jaar geschiedenis, eds. Adriaan Verhulst en Hervé Hasquin (Brussel/Gent: Delta/Paul Hymanscentrum/Liberaal Archief, 1989) 226.
8. Sébastien Baudart, ‘De inzet van den strijd’, Liberas Stories.
9. Sébastien Baudart, ‘De getekende campagne van 1921’, Liberas Stories |Franstalige affiche: Liberas, AFFICHE07617 | Nederlandstalige affiche: Collectie Stad Antwerpen, Letterenhuis, tg:lhps:4979 | Gazette de Charleroi, 15 november 1921, 3; 16 november 1921, 2.
10. De Nieuwe Gazet, 18 november 1921, 2 (bericht van 16 november); Gazette de Charleroi, 16 november 1921, 2; Le Peuple, 16 november 1921, 1 (‘Assez drôle’); De Standaard, 21 november 1921, 1; Meeting in Gent op 16 november 1921, geciteerd in: Vooruit, 19 november 1921, 5; Joos Florquin, ‘Ten huize van Frans Van Cauwelaert’, in: Ten huize van … 2, geraadpleegd 18.3.1921. Interview van 13 mei 1960; Wils, ‘Frans Van Cauwelaert’.
11. Op de affiches komt de term niet voor.
12. Bijvoorbeeld: Hunin, Het enfant terrible, 223; Lieven Saerens, Vreemdelingen in een wereldstad. Een geschiedenis van Antwerpen en zijn joodse bevolking 1880-1944 (Tielt: Lannoo, 2000) 155; Els Witte, Jan Craybeckx en Alain Meynen, Politieke geschiedenis van België van 1830 tot heden (Brussel: VUBPress, 1997) 161.
13. Bijvoorbeeld ‘Dan krijgen we het mystiek huwelijk van den kleinen Devèze met de grote juffer Poullet’ door Emile Vandervelde op een socialistisch congres, gerapporteerd door Het Laatste Nieuws, 4 december 1921, 3. Ook in het debat in de Kamer rond de regeringsverklaring op 22 december maakt Camille Huysmans een grapje over ‘een nieuw mystiek huwelijk’ (Vooruit, 24 december 1921, 3). De Brusselse correspondent van Het Volk spreekt in januari 1922 dan weer over een mogelijk mystiek huwelijk (‘want men spreekt thans graag van mystieke huwelijken’) tussen Janson en Destrée (Het Volk, 3 januari 1922, 1). L’Etoile Belge spreekt over een mogelijke verzoening tussen de katholieke Antwerpenaars Van Cauwelaert en Segers als een ‘remariage mystique’ (L’Etoile Belge, 11 december 1921, 1).
14. ‘Mariage mystique’, in: Wikipedia, geraadpleegd 18.3.2021.
15. Bijvoorbeeld: ‘Traître par mysticisme linguistique’, in: La Flandre Libérale, 12 november 1921, 1 (‘les allures mystiques du mouvement minguistique flamand et les outrances auxquelles cette religion – car il s’agit décidément d’un vrai culte – conduit ses fidèles’).
16. Le Peuple, 20 november 1921, 1.
17. ‘Ik verafschuw de armen’.
18. ‘Niets is moeilijk voor zij die willen’. NV-A-voorzitter Bart De Wever gebruikte de spreuk bij zijn overwinningsspeech na de verkiezingen van 13 juni 2010: 'N-VA staat deze avond voor nil volentibus arduum’. (‘Nil Volentibus Arduum’, in: Wikipedia, geraadpleegd 13.3.2021; ‘De overwinningsspeech van Bart De Wever’, in: De Standaard (online), 13 juni 2010, geraadpleegd 18.3.2021.
19. Knack, 23 juni 2010; ‘Halve eeuw (wereld)geschiedenis volgens GAL’, in: VRTNWS, 8.12.2010, geraadpleegd 14.3.2021; Lukas De Vos, ‘Een gesprek over Frans Van Cauwelaert met achterneef Rik en biograaf Lode Wils’, Knack (online), 7 juni 2017, geraadpleegd 14.3.2021; ‘Rik Van Cauwelaert’, in: Wikipedia, geraadpleegd 18.3.2021. De Knack-cover. Er zit nog veel meer humor en symboliek achter de spreuken, maar dit zou ons te ver leiden.
Liberas Stories is een realisatie van cultuurarchief Liberas. Het werd ontwikkeld door Josworld en Webdoos naar een concept van Ruben Mantels. Aan de hand van een ‘Atlas’ en een ‘Magazine’ vertelt Liberas Stories de geschiedenis van het liberalisme en worden de collecties van Liberas gepresenteerd. Deze website werd gelanceerd in juni 2021 en is sindsdien verder uitgebouwd.
De inhoud van dit portaal is bestemd voor Liberas’ erfgoedgemeenschap, maar ook voor studenten, onderzoekers en journalisten en voor iedereen die ons erfgoed wil ontdekken. Het is geen catalogus van onze collectie: die vind je op liberas.eu.
Liberas heeft geprobeerd alle rechthebbenden op beeldmateriaal te contacteren. Personen of organisaties die zich alsnog in hun rechten voelen geschaad nemen contact op met Liberas vzw, Kramersplein 23, 9000 Gent.
Alle teksten op deze website mogen hergebruikt worden mits het overnemen van de auteurs- en bronvermelding. Alle opmerkingen met betrekking tot Liberas Stories - vragen, aanvullingen, correcties, suggesties voor nieuwe bijdragen - zijn welkom op info@liberas.eu.
