150 jaar sociaalliberalisme te Lokeren (1872-2022)

Op zich is de oprichting van een Associatie natuurlijk niet zo ongewoon. Integendeel, het ligt in de lijn der verwachtingen. In de decennia volgend op het stichtingscongres van de Liberale Partij (14 juni 1846) gebeurt dit op heel wat plaatsen in België. Met de groei van het lokale liberale verenigingsleven ontstaat immers overal de noodzaak om te overkoepelen en te structureren.

De afdeling Lokeren is gedurende 150 jaar een trouwe volger van de nationale partijlijn. De naamsveranderingen en verruimingsoperaties van 1961 en 1992 worden zonder veel morren doorgevoerd. En toch zijn PVV- en (Open)VLD-Lokeren altijd een beetje hun eigen koers blijven varen. De lokale partijbonzen nemen hierbij graag het woord “sociaalliberalisme” in de mond. In zijn toespraak n.a.v. 150 jaar liberale partij in Lokeren op 16 september 2022, verklaart burgemeester Filip Anthuenis dat dit sociaalliberalisme zonder twijfel de basis is van het electorale succes van de laatste dertig jaar. Het is inderdaad een feit dat lang niet overal in Vlaanderen het liberalisme even volks is, even dicht bij de mensen staat, als in Lokeren.

In zijn boek Tussen burgerpak en blauwe kiel (over het sociaalliberalisme in Gent) definieert prof. dr. Guy Schrans het sociaalliberalisme als een extra laag bovenop het politieke en economische liberalisme. Het verrijkt dat politiek en ideologisch liberaal weefsel met waarden als rechtvaardigheid en gelijke kansen voor iedereen. Op ongeveer dezelfde lijn zitten Fleur de Beaufort en Patrick Van Schie van de Nederlandse Teldersstichting in hun boek Sociaal-liberalisme. Het sociaalliberalisme is meer dan de optelsom van individuele vrijheden maar een bindmiddel, een “common good”. Ook hier die extra laag dus.

Wanneer Van Landeghem in 1872 de Liberale Associatie sticht, is Lokeren een kleine gemeenschap die zich sinds 1803 (na een bezoek van Napoleon Bonaparte) stad mag noemen. De landelijke buitenwijken luisteren vooral naar de dorpspastoor, maar de kleine stadskern mist de industriële revolutie niet. Lokeren wordt een fabrieksstadje, misschien nog het best te vergelijken met het Aalst van priester Daens of “het Manchester van België” Sint-Jans-Molenbeek. De textielfabrieken en haarsnijderijen, groot en klein, bepalen het stadsbeeld. Vooral deze laatste, zeer vervuilende industrietak (waarbij konijnenhaar met kwik wordt bewerkt om vilt te maken) plaatst Lokeren op de wereldkaart. De Italiaanse hoedenmaker Borsalino is een graag geziene klant in dit kleine stadje aan de Durme.

De leefomstandigheden in de beluiken en steegjes zijn zonder twijfel een voedingsbodem voor het socialisme. Maar Lokeren wordt geen rood bastion, met uitzondering van één periode, de jaren 1970, wanneer de in Lokeren geboren socialistische volksvertegenwoordiger Aimé Van Lent (1927-2003) er de lokale kopman is. Op 150 jaar bieden twee liberale politici een sociaalliberaal alternatief dat door de kiezer duidelijk gesmaakt wordt: volksvertegenwoordigers Jan Persoons (1863-1924) en Georges Anthuenis (°1935).

Ook de Liberale Associatie, waarvan Jan Persoons een gerespecteerd lid is, volgt intussen een sociaalliberale koers. De belangrijkste liberale figuren behoren weliswaar tot de Lokerse notabelen, maar omdat ook de verenigingen een stem hebben, wordt het Associatiebestuur aangevuld met personen uit alle lagen van de bevolking. Deze mix van belangen en ideeën vertaalt zich in een aantal maatregelen “voor de gewone man”, onder meer de oprichting van de Vrije Middelbare School (1876), de Vrije Kindertuin (1893), de Liberale Pensioenkas (1901) en De Vrije Beroepsschool voor Meisjes (1906). In 1907 worden ook de eerste stappen gezet voor de oprichting van een liberale vakbond.

Jan Persoons zetelt van 1904 tot 1919 in de Kamer van Volksvertegenwoordigers. De ironie wil dat hij verkozen wordt op een kartellijst met, jawel… de socialisten. Tijdens de Eerste Wereldoorlog komt de Kamer de facto niet samen, maar ook dan blijft de dokter zeer populair als voorzitter van het Nationaal Hulp en Voedingscomité in de regio Lokeren. Hij helpt vele stadsgenoten doorheen de barre oorlogsjaren 1914-1918. Jan Persoons overlijdt in 1924. Elf jaar later wordt Georges Anthuenis geboren, de man die tijdens de tweede helft van de twintigste eeuw het sociaalliberalisme in zijn stad naar een hoogtepunt tilt.

Anders dan de bourgeois Jan Persoons, komt Georges Anthuenis zelf uit een arbeidersgezin. Hij groeit samen met broer Aimé op in dé arbeidersbuurt van de stad, de Heirbrugwijk. Het straatvoetballertje Aimé schopt het tot nationaal voetbalcoach, zijn broer Georges maakt een politieke carrière en wordt in 1981 volksvertegenwoordiger, daarna senator en ten slotte burgemeester. De basis van zijn politieke succes is zijn sociaal dienstbetoon dat vooral in de jaren 1980 en de vroege jaren 1990 een hoogtepunt kent. Hij heeft duidelijk het “gat in de markt” ingevuld dat door Aimé Van Lent is achtergelaten.

Georges Anthuenis mag dan wel – in tegenstelling tot zijn voorganger Persoons – geen arts zijn, zijn dienstbetoon heeft veel weg van een dokterspraktijk. Men gaat bij hem om raad en hulp zoals bij een huisdokter. Hij behandelt geen fysieke maar administratieve klachten. Er is een wachtzaal en er klinkt een belletje wanneer de volgende “patiënt” mag binnenkomen. Georges helpt letterlijk honderden mensen per maand. In die jaren loopt er heel wat mank in de administratie en hij kan heel wat zaken rechttrekken. Bovendien is er geen enkele politicus die meer tussen de mensen staat als hij. Hij maakt een praatje met iedereen, behandelt alle mensen op gelijke voet, drinkt pinten in de volkscafés en staat letterlijk op de tafels te dansen.

Het resultaat blijft niet uit. In 1995 wordt hij burgemeester. Meteen worden er enkele  sociaalliberale maatregelen genomen, zoals de inrichting van gemeentelijk kleuteronderwijs (in de deelgemeente Eksaarde) en de renovatie van “zijn” arbeidersbuurt Heirbrug. Na zes jaar beleid behaalt de VLD bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2000 een monsterscore van 44 procent. Een cijfer dat voor zich spreekt.

In 2001 neemt zoon Filip het van vader Georges over, en is intussen aan zijn vierde ambtstermijn bezig. Zonder twijfel heeft hij zijn familienaam mee, maar ook hij legt als burgemeester een aantal sociaalliberale accenten. Het creëren van jobs door de uitbouw van de industrieterreinen aan de rand van de stad behoort zonder twijfel tot zijn belangrijkste verwezenlijkingen en is een rode draad doorheen de verschillende bestuursperiodes. Met de komst van deze nieuwe industrie stijgt ook het bevolkingsaantal. Benieuwd of ook deze nieuwe inwoners van Lokeren het sociaalliberale gedachtengoed blijvend genegen zullen zijn.