Tekenen voor de Partij. Louis Raemaekers

Raemaekers wordt geboren in 1869 in Roermond, Nederlands Limburg. Hij groeit op in een gezin met artistieke interesses en krijgt zijn tekenopleiding in Roermond, Amsterdam (1891-1893) en Brussel (1894-1895). In Brussel studeert hij aan de Koninklijke Academie en bij de Franse schilder Ernest Blanc-Garin. Vanaf het najaar 1895 vestigt hij zich terug in Nederland als tekenleraar, schilder en illustrator. Na een periode bij het Algemeen Handelsblad (1906-1909) wordt hij vanaf 1909 politiek tekenaar voor De Telegraaf. Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog reageert hij geschokt op de Duitse inval in België. Met zijn tekeningen in De Telegraaf gaat hij in tegen de Nederlandse neutraliteit en schaart hij zich als politiek tekenaar aan de zijde van de geallieerden, tegen Duitsland. Een houding die de Nederlandse regering enkele keren in de problemen brengt, vooral nadat er ook bundels met Raemaekers’ oorlogstekeningen verschijnen onder de titel Het toppunt der beschaving. Vanaf 1915 geraakt zijn werk, via Frankrijk en Engeland, verspreid in het buitenland, zowel via de pers als door middel van prentenbundels en tentoonstellingen. In februari 1916 verhuist Raemaekers naar Engeland, waar het Britse propagandabureau Wellington House hem en zijn tekeningen inschakelt in de oorlogspropaganda, onder andere door de verspreiding van de brochure Raemaekers Cartoons in achttien talen, met een oplage van enkele miljoenen exemplaren. In 1917 opereert hij ook enkele maanden vanuit de Verenigde Staten, waar zijn tekeningen dagelijks in honderden kranten verschijnen. Zijn rol in de oorlogspropaganda zorgt voor persoonlijke contacten met heel wat wereldleiders en voor een immense reputatie van zijn werk op het vlak van maatschappelijke impact.²

In 1920-1921 verhuist Raemaekers naar Brussel. Hij wordt meerdere keren ontvangen door koning Albert en wordt in juli 1920 geridderd in de Orde van Leopold. Hij blijft werken voor De Telegraaf, maar tekent vanaf mei 1921 ook cartoons voor de Brusselse krant Le Soir. Hij is een opvallende figuur in het Brusselse en bij uitbreiding Belgische politiek-culturele leven en onderhoudt er een belangrijk netwerk. Twee voorbeelden: op een banket op 22 december 1921 naar aanleiding van een Luikse tentoonstelling met zijn oorlogsoeuvre schuiven onder anderen de liberale burgemeester van Luik, Emile Digneffe, en de liberale senator Charles Magnette mee aan tafel, schrijver Maurice Maeterlinck houdt er een lofrede. En op 19 januari 1922 organiseert Le Soir een banket te zijner ere, in aanwezigheid van de liberale prominenten Fulgence Masson en Paul Hymans, de katholieke voorman Henry Carton de Wiart en andere politici, vertegenwoordigers van de krant en heel wat letterkundigen en kunstenaars, onder wie Jacques Ochs. Masson, op dat moment minister van Justitie, zit de eretafel voor en belaadt in een toespraak de tekenaar met lof.³

In de cartoons die Raemaekers vanaf mei 1921 in de Brusselse krant Le Soir publiceert, zit hij thematisch in de lijn van zijn eerdere werk. Zoals hij zelf in zijn brief aangeeft, gaat zijn voorkeur naar zijn vertrouwd internationaal terrein met enerzijds de afwikkeling van de oorlog (de nieuwe internationale verhoudingen en de plaats van België daarin, de vredesverdragen, het revanchisme tegenover Duitsland enzovoort) en anderzijds de gevolgen van het bolsjewisme in Rusland. De weinige binnenlandse thema’s sluiten aan bij liberale standpunten maar vermijden de partijpolitiek en gaan over het aanklagen van stakingen, van het pacifisme/antimilitarisme, van wat de Belgen aan belastingen betalen en de collaboratie van het activisme met de Duitsers. Dit past bij de lijn van Le Soir, die zich profileert als partijpolitiek neutrale krant, aanhanger van een filosofisch liberalisme en verdediger van de democratie. Maar Le Soir is ook de spreekbuis van de Brusselse patriottische Franstalige bourgeoisie en de krant heeft de neiging om het activisme en de Vlaamse Beweging op één hoop te gooien. Op 18 september gaat het mis: naar aanleiding van een in de pers opgeklopt handgemeen¹⁹ in De Panne tussen Vlaamsgezinde studenten en een patriottische generaal op rust, publiceert Le Soir een cartoon van Raemaekers waarop een van de betrokkenen, die ‘activisten’ genoemd worden, door een Duitse militair in naam van von Bissing (gouverneur-generaal van België tijdens de oorlog) gefeliciteerd wordt met zijn overwinning op de generaal. Het Laatste Nieuws en De Standaard reageren als Vlaamsgezinde kranten als door een wesp gestoken. Columnist Johan De Maegt maakt onder het pseudoniem A. Rannah in Het Laatste Nieuws duidelijk dat ‘mijnheer de Hollandsche kunstteekenaar’ als buitenlander niet kan ‘weten wat bij ons eigenlijk omgaat’ en zich hierin dus niet moet moeien. ‘Aktivisten! Weet gij wat aktivisten zijn? Zoo ja, waarom vergooit gij uw talent ten dienste der leugen?’ De columnist vindt het jammer dat Raemaekers niet meer aan de kant van het ‘Recht’ staat, zoals tijdens de oorlog, maar nu de kant van de sterken, de macht en het geld kiest ‘tegen hen die verdrukt worden omdat ze opkomen voor het recht der eigen taal, ook uw taal!’.²⁰

Al deze elementen brengen Het Laatste Nieuws er eind september toe te verklaren dat Raemaekers ‘in een verkeerd vaarwater verzeild’ geraakt is en te vrezen dat de liberale propagandatekeningen ‘slechts een averechtse uitwerking [zullen] hebben en […] alles behalve de zaak dienen, waarvoor zij opgevat zijn.’ Raemaekers verdedigt zich in zijn brief met de melding dat hij een ‘oprecht bewonderaar’ is van de Vlaamse literatuur en dat hij niet strijdt tegen de Vlaamse taal (‘die ik ken en die mij lief is’) of tegen haar rechten, maar wel tegen acties ‘die de eenheid van dit land kunnen schaden’. Het maakt weinig indruk op de redacteur van Het Laatste Nieuws die het naschrift bij de brief verzorgt: ‘Kent hij als Nederlander onze toestanden niet, dan dient hij ze te onderzoeken. Aldus zal hij tot het inzicht komen, dat de Vlaamsche beweging, om zijn eigen woorden te gebruiken, een even “algemeen menschelijke beteekenis” heeft als de drang naar recht, die andere volkeren bezielt’. De bewuste cartoon in Le Soir is ‘een hoon jegens alle Vlamingen’, en de redacteur besluit dat Raemaekers ‘zijn inspiratie zoekt in den schandelijken frankiljonschen laster, welke sprekend gelijkt op den Duitschen laster uit den oorlogstijd’. Een heel andere toon vinden we bij La Flandre Libérale, die op 10 oktober de brief van Raemaekers aan Het Laatste Nieuws in Franse vertaling publiceert. De krant, spreekbuis van de Gentse Franstalige liberale burgerij, is op dat moment in volle strijd tegen de Vlaamse Beweging en maakt zich in de inleiding tot de brief vrolijk over de ‘zeer geestige’ tekeningen van Raemaekers over het activisme, ‘neo-activisme’ en het mystieke huwelijk Huysmans-Van Cauwelaert in Le Soir en de liberale propaganda.²¹