.png)
Hoe maakt Het Laatste Nieuws haar ambitie waar om een zo groot mogelijk publiek aan te spreken? Welke principes en doelstellingen hanteren leiding en redactie voor het samenstellen van de krant? En wat vinden de lezers in ruil voor 40 centiemen in een standaardnummer van hun krant?
Internationale politiek en de Ronde van Frankrijk broederlijk naast elkaar op de voorpagina van Het Laatste Nieuws van 23 juli 1936, p. 1.
In verschillende nieuwjaarsartikels1 die Het Laatste Nieuws tijdens de jaren dertig publiceert, gaat de leiding van de krant dieper in op haar inhoudelijke doelstellingen en haar houding ten opzichte van de lezers. Die houding valt samen te vatten als ‘een betrouwbare, volledige en snelle berichtgeving op elk gebied.’2 En dat het liefst op een significant aantal pagina’s: in 1939 zijn het er dagelijks 12 à 20 (goed voor een dagelijks gemiddelde van 16,36 pagina’s).
Een van de elementen die over de jaren heen in deze nieuwjaarsboodschappen terugkomen, is een volksopvoedende, paternalistische houding die de lezers de juiste weg toont. Het Laatste Nieuws wil de actualiteit zo breed mogelijk brengen en verslag uitbrengen ‘over alle belangwekkende vergaderingen en gebeurtenissen’, maar ziet het ook als een plicht ‘zijn eigen meening te laten kennen over al wat er op het politieke schouwtooneel gebeurt.’3 Daarbij wordt regelmatig gerefereerd naar Vader Hoste, die in 1888 bij de lancering van de krant al schreef: ‘wij willen de lezer onderwijzen.’4
‘Aan onze lezers. Bij het nieuwe jaar’, in: Het Laatste Nieuws, 1-2 januari 1935: 1.
Het Laatste Nieuws van 1 oktober 1938, p. 1.
Naast het binnenlandse nieuws, met voldoende aandacht voor financiën en economie, sport en cultuur, vindt de krant het ook belangrijk om uitgebreid aandacht te besteden aan internationaal nieuws, aan ‘de algemeene verhoudingen in de wereld en ook aan wat anderen over ons denken.’6 Dit voornemen resulteert in heel wat aandacht voor internationale conferenties, spanningen en conflicten, maar ook in de publicatie van bijdragen van buitenlandse journalisten en politici.
Internationale politiek op de voorpagina’s van Het Laatste Nieuws (14 september 1935, 9 maart 1936, 26 januari 1938).
De nieuwjaarsboodschap aan de lezers (Het Laatste Nieuws, 1 januari 1935, p. 1, (fragment)).
Wat de ‘eigen meening’ van de krant en haar politieke positionering betreft, geeft de nieuwjaarsboodschap van 19357 een mooi overzicht van de principes en gedachten die als leidraad gebruikt worden. Sociaal-economisch keurt de krant ‘de staatstusschenkomst goed, wanneer deze de minst bedeelden tot het werkelijk genot van de individueele vrijheid brengen kan, en niet in een marxisme vervalt, dat in de meeste landen slechts een hefboom voor het fascisme gebleken is.’ Verdraagzaamheid noemen Hoste en de zijnen ‘de schoonste verovering […] van den menschelijken geest’ die ‘wij […] met een waarachtig liberalen zin standvastig moeten dienen.’ Internationaal verdedigt de krant ‘de Volkenbondspolitiek, zooals deze moet ten goede komen aan de zelfstandigheid van de kleine landen en het behoud van den vrede.‘ In verband met de Vlaamse beweging ten slotte ‘is “Het Laatste Nieuws” innig overtuigd, dat de volledige inwilliging van de Vlaamsche levenseischen een zaak van algemeene menschelijkheid is.’ ‘Wij willen’, voegt de krant eraan toe, ‘in België aan de Vlamingen een werkelijke gelijkheid en een onbelemmerde ontwikkeling helpen verzekeren, zooals elk vrij volk daar recht op heeft.’ Onder de vorm van diverse herformuleringen blijven deze principes ook de daaropvolgende jaren overeind.
(Uit de nieuwjaarsboodschap van 1939)8
Of het allemaal ook een reële impact heeft, is moeilijk te achterhalen. Toch dicht men Het Laatste Nieuws regelmatig een grote invloed toe. In haar overzicht van de Belgische politiek spreekt de Parijse krant Le Temps van 19 januari 1940 bijvoorbeeld van ‘Het Laatste Nieuws, dont l’autorité est considérable chez les populations de langue flamande.’9
Het Laatste Nieuws van 1 juni 1938. De uitgave - Morgenblad, editie van 12 uur, Brusselse editie van 14 uur of editie van 17 uur - wordt met een symbool aangeduid in de hoofding van de krant.
Johan De Maegt (Kindergeluk, mei 1938, p. 3).
Om zo weinig mogelijk op de nieuwsfeiten achter te lopen, brengt Het Laatste Nieuws eind jaren dertig verschillende edities doorheen de dag: naast een morgenblad verschijnen nog twee of drie namiddagedities.9 Aangezien de avondeditie sommige delen van het land pas de volgende ochtend bereikt, krijgt deze al de datum van de volgende dag.11 Het maakt van het afwerken van de krant een permanente race tegen de tijd, die nu en dan enige impact heeft op de inhoud van artikels. Of zoals redacteur Johan De Maegt in 1934 aan schrijver Roger Avermaete laat weten: ‘in ons vak moeten we vaak zoo vlug schrijven dat het eene of het andere - zelfs het eene en het andere - ons gemakkelijk ontgaat.’12
Het Laatste Nieuws van 7 juni 1938, pagina 1.
Wat vinden de lezers nu eigenlijk concreet in een standaardnummer van hun krant, welke inhoud krijgen ze voor hun investering van 40 centiemen? Nemen we bijvoorbeeld de ochtendkrant van dinsdag 7 juni 1938, die vijftig jaar na het eerste nummer verschijnt, maar geen verjaardagseditie is. De voorpagina brengt een mix van educatie, oorlogsnieuws, faits divers en sportnieuws: het verhaal van de Egyptische sfinxen door de Gentse professor Niko Gunzburg staat er naast korte stukjes over de Spaanse burgeroorlog en een dodelijke aanrijding in Molenbeek, foto’s van winnende wielrenners en de laatste stand van zaken rond de ontvoering van een Amerikaanse jongen. Extra sfeerbeelden zijn er van ‘Het verlovingsmaal te Ecaussines’ en Pinksterdrukte op de Brusselse Grote Markt. Niet-tijdsgebonden - en dus gemakkelijk naar een andere editie door te schuiven - gastbijdragen, zoals het artikel van Gunzburg, publiceert Het Laatste Nieuws op de voorpagina wanneer er geen editoriaal voorzien is of er geen spectaculaire nieuwsfeiten deze pagina overheersen.
Voorpagina’s van Het Laatste Nieuws: een exotische reportage van J.K. Brederode (6 juni 1938), een editoriaal van Julius Hoste (8 juni 1938) en een overheersend nieuwsfeit (13 oktober 1938).
Het Laatste Nieuws van 7 juni 1938, pagina 2.
Pagina twee brengt naast de dagelijkse rubriek ‘Kroniek van den dag’ (waarin diverse lokale en wereldgebeurtenissen kort in de kijker gezet worden) onder andere het vervolg van het Sfinxen-artikel van Gunzburg, het dagelijkse cursiefje ‘Op den Uitkijk’, het weerbericht en heel wat divers, al dan niet met een foto geïllustreerd, nieuws uit binnen- en buitenland, dat ook op de volgende pagina voortgaat: van een gewelddadige overval op een Parijse winkel en een liefdesdrama in Cuba over in België gehouden congressen (de Liberale Jeugd, de Belgische Pers, het Waals Congres) tot de Tsjechoslovaakse politiek.
Pagina vier is volledig gewijd aan zogenaamd ‘gemengd nieuws’, met per provincie een reeks korte berichten van lokale correspondenten over diefstallen, ongevallen, verdwijningen, branden, inbraken, dronkenschappen, oplichterij en aanverwante onderwerpen, aangevuld met enkele langere berichten rond hetzelfde thema.
Het Laatste Nieuws van 7 juni 1938, pagina’s 3-4.
Het Laatste Nieuws van 7 juni 1938, pagina 5.
Vanaf pagina vijf is het tijd voor de rubriek ‘Ons sportblad’, die maar liefst vijf volle pagina’s in beslag neemt. In een met verschillende foto’s geïllustreerd artikel brengt sportredacteur Arthur Vandenbak verslag uit van de eerste ronde van de wereldbeker voetbal. Broederlijk naast de wereldbeker staat een uitgebreid verslag van de ‘Groote prijs van Neder-over-Heembeek’, een wegrit voor beroepswielrenners in het kader van Neder-over-Heembeek-kermis. De pagina wordt verder gevuld met korte berichten over wielrennen en bokswedstrijden. En ook de pagina’s zes, zeven en acht zijn voornamelijk gevuld met verslagen van diverse, soms zeer lokale, wielerwedstrijden.
Op pagina negen is er uiteindelijk ook plaats voor andere sportdisciplines, met een verslag van het ‘42e Noordergouwfeest te Borgerhout’ (turnen) en uitslagen uit het kaatsen, het voetbal, de atletiek, de paardensport en het roeien (met de ‘Internationale Roeiwedstrijden’ in Oostende).
Het Laatste Nieuws van 7 juni 1938, pagina’s 6-8.
Het Laatste Nieuws van 7 juni 1938, pagina 9.
Nog op pagina negen komt de start van de 24 uren-autorace van Monthléry kort aan bod met een foto, net als de Duitse bokser Max Schmelig, die een wedstrijd voor de wereldtitel zwaargewichten voorbereidt. De bladzijde wordt verder gevuld met een kleine advertentie van de NMBS - die in enkele stations kampeerwagens verhuurt - en een foto van enkele paarden op de Leuvense jaarmarkt.
Het gemengd nieuws dat geen ruimte vond in het begin van de krant, krijgt een plaats op pagina tien, waar onder andere de West-Vlaamse gouverneur, Hendrik Baels, Kortrijk bezoekt, een auto in Nijlen op ‘een groep fietsende toeristen’ inrijdt, vijftienjarige jongens in Leopoldsburg en Boom verdrinken, een man in Hofstade-bij-Aalst na een echtelijke ruzie op zijn vrouw schiet, vier mannen in Ternaaien een veldwachter zwaar mishandelen, een man in Erembodegem naar aanleiding van een familieruzie zijn broer aanvalt met een stoel en een bijl, en een vuurwerkpijl een brand veroorzaakt in het stadhuis van Roubaix.
Het Laatste Nieuws van 7 juni 1938, pagina 10.
Verder bevat pagina tien korte berichten over rechtszaken, wisselkoersen en marktprijzen, overzichten van aangekomen en vertrokken schepen in de haven van Antwerpen en overzichten van sterfgevallen en huwelijken, aangeleverd door de burgerlijke stand van enkele gemeenten.
Op pagina elf brengt de rubriek ‘Van Hier en Daar’ lokale nieuwtjes over Brussel, Leuven, Antwerpen en Gent (verenigingsnieuws, praktische nieuwtjes, anekdotische berichten zoals de deelnemers van de Ysaÿe-wedstrijd - de latere Koningin Elisabethwedstrijd - die Brussel verkennen), aangevuld met onder andere aankondigingen van theaters, concertzalen en cinema’s, de uitslagen van de ‘Nationale en provinciale Wedstrijd voor Fokvee te Nijlen’ en reclameboodschappen voor onder meer Mobiloil-motorolie en Gilette-scheermesjes.
Het Laatste Nieuws van 7 juni 1938, pagina 11.
De wekelijkse rubriek ‘Kunst en Letteren’ - volgens hoofdredacteur Stijns bedoeld om ‘auteurs in te leiden, ook bij lezers die hun werk nog niet kennen’13 - vult de bovenkant van pagina twaalf. De jonge redacteurs Marcel Daman en Lode Vanhaelst bespreken er op een beknopte en toegankelijke manier respectievelijk een studie van de Franse auteur André Suarès over ‘Drie Grootmeesters uit de Wereldletterkunde’ (Miguel de Cervantes, Leo Tolstoj en Charles Baudelaire) en de kroniekenbundel ‘Ecrivains flamands d’aujourd’hui’ door Raymond Brulez. Een inhoudsoverzicht van enkele tijdschriftnummers sluit de rubriek af. De bladzijde wordt verder aangevuld met reclame voor de ‘Zoek-licht Encyclopedie’, de ondertekststrip (‘Ons kinderverhaal’) Het gestolen Luchtballonnetje en de honderdzeventigste aflevering van Het Geheim van de Verpleegster, een feuilleton van Abraham Hans.
Het Laatste Nieuws van 7 juni 1938, pagina 13.
De radioprogramma’s van de dag vinden de lezers onderaan pagina dertien, onder de wekelijkse rubriek ‘Het Muziekleven’, waarin muziekredacteur Jan Hadermann verslag uitbrengt over de uitslag van de Ysaÿe-wedstrijd voor piano en vanop het afsluitende tuinfeest op het paleis van Laken enkele deelnemers interviewt. Een kort verslag over het ‘tweede Kempische Landjuweel’ voor koorverenigingen en de aankondiging van de publicatie van het laatste werk van August De Boeck sluiten de rubriek af.
Het Laatste Nieuws van 7 juni 1938, pagina’s 14-15.
‘De Cinemawereld’ in Het Laatste Nieuws van vrijdag 10 juni 1938, p. 10.
Pagina’s veertien en zestien brengen vooral zeer veel reclame en kleine advertenties, aangevuld met een tweede feuilleton (de bijna honderd jaar oude klassieker De Graaf van Monte Cristo van Alexandre Dumas) en een Zweedse tekstloze gagstrip (De avonturen van Goliath14 door Ruben Lundquist), terwijl pagina vijftien onder de titel ‘Laatste berichten’ zeer diverse laat binnengekomen berichten (buitenlandse politiek, sport, faits divers) brengt die elders in de krant geen plaats meer vonden.
Dubbele pagina ‘Het Laatste Nieuws voor de vrouw’ in Het Laatste Nieuws van zaterdag 11 juni 1938, p. 12-13.
Georges-Arthur Detry, uit het Jaarboek van de Belgische Pers 1937-1938, p. 109.
Samengevat kan men stellen dat Het Laatste Nieuws een zeer gevarieerde en ‘volledige’ krant is, in de zin dat veel nieuwsthema’s - al dan niet in themarubrieken - aan bod komen, dat ontspanning onder de vorm van feuilletons en strips niet vergeten wordt en dat ook praktische informatie zoals de radioprogramma’s een plaats krijgt. Of zoals de Belgische journalist Georges-Arthur Detry15 het in 1938 voor de Franse lezers van Le Temps uitdrukt: een typisch Belgische krant.
Promotiefoto voor Het Laatste Nieuws vanop de vakantiekolonie van Kindergeluk in Blankenberge, 1928.
Pagina met een afwisseling van redactionele tekst en reclame (Het Laatste Nieuws, 6 januari 1939, p. 8). De nummers onder de advertenties of de opmaak ervan maken het onderscheid duidelijk.
Het is niet omdat reclame een wezenlijk - en financieel gezien essentieel - onderdeel van de krant uitmaakt, dat er verwarring mag bestaan tussen redactionele bijdragen en advertenties16. Ook bij de bewuste keuze om reclame naar Angelsaksisch voorbeeld op pagina’s te plaatsen waar ook andere, voor de lezer inhoudelijk aantrekkelijke, content staat (zoals artikels, feuilletons, strips, …) - om zo de marktwaarde van de advertentieruimte te vergroten - moet het onderscheid tussen journalistiek en reclame altijd duidelijk zijn. Het is een basisprincipe van de journalistieke deontologie waarover Het Laatste Nieuws zeer streng waakt en ook communiceert naar haar lezers. Het door elkaar vloeien van ‘bedekte financieele reklame en redaktioneele tekst’ is ‘versperd gebied’17, in Het Laatste Nieuws ‘verschijnt geen betaalde advertentie-tekst, zonder vermelding van een nummer of van het woordje “medegedeeld”’.18 Voor geïllustreerde advertenties, waarbij het onderscheid tussen artikels en reclame visueel duidelijk is, past de krant deze regel niet systematisch toe.
De tekst van de overeenkomst van de Entente der Brusselsche Dagbladbestuurders over de scheiding van redactionele bijdragen en reclame, in het Jaarboek van de Belgische Pers 1937-1938, p. 232.
De kwestie houdt ook andere kranten bezig. Eind 1936 stellen de directeurs van de in 1919 opgerichte Entente der Brusselsche Dagbladbestuurders / Entente des Directeurs des Journaux Quotidiens de Bruxelles een overeenkomst op waarin ze zich engageren de principes van de scheiding tussen redactionele bijdragen en reclame te respecteren. De directeurs van La Dernière Heure, Het Laatste Nieuws, La Libre Belgique, Le Peuple, De Standaard, Le Soir, La Nation Belge en Het Nieuws van den Dag ‘verbinden zich uitdrukkelijk’ ‘geen enkele advertentie of gelijk welken tekst aan te nemen die rechtstreeks of onrechtstreeks betaald wordt door derden en voorgesteld wordt als objectieve inlichting of als belangloos artikel uitgaande van de redaktie.’19 Ter herkenning moet, zoals Het Laatste Nieuws al jaren doet, ‘elke mits betaling ingelaschte tekst […] als dusdanig aangeduid worden door een ordenummer, houdend ten minste drie cijfers, of door de melding “medegedeeld”’, of in het Frans “communiqué”.’20
Reclame voor kranten aangesloten bij de Entente der Brusselsche Dagbladbestuurders (Jaarboek van de Belgische Pers 1937-1938, p. 8, 19, 20, 24, 32, 207).
Paul Jourdain, directeur van La Libre Belgique en voorzitter van de Entente ten tijde van de overeenkomst (Jaarboek van de Belgische Pers 1937-1938, p. 225).
Inbreuken kunnen leiden tot boetes tot 100.000 frank, te storten aan de Pensioenkas van de Belgische Pers. Bij Het Laatste Nieuws krijgt de overeenkomst een verlengstuk in de contracten van de redacteurs, die zich moeten verbinden ‘geen enkele vergoeding of voordeel, in welken vorm ook, van derden te aanvaarden voor het plaatsen in “Het Laatste Nieuws” van gelijk welken tekst of mededeeling, en dit in toepassing van de contraktueele overeenkomst die dit blad met andere bladen heeft gesloten, in verband met de bedekte publiciteit.’21
De overeenkomst van de Entente moet gezien worden als een combinatie van deontologie en strikte zelfregulering om erger te voorkomen. Na vastgestelde misbruiken vanuit de financiële sector dreigt de overheid immers met nieuwe regelgeving te komen. Dat zien de Brusselse krantendirecteurs echter niet graag gebeuren, ze regelen hun zaken liever zelf.
Dit artikel past in een reeks gewijd aan Het Laatste Nieuws net voor, tijdens en net na de Tweede Wereldoorlog. Bezit u archiefmateriaal van personen die in deze periode voor Het Laatste Nieuws werkten (bijvoorbeeld brieven, foto’s, dagboeken, memoires) of promotiemateriaal van de krant, en mag dat geraadpleegd worden voor historisch onderzoek? Neem graag contact op met sebastien.baudart@liberas.eu.
1. Nieuwjaarskranten (1 januari) Het Laatste Nieuws, jaren 1930.
2. ‘Aan onze lezers. De vijftigste jaargang van “Het Laatste Nieuws”. De afgelegde weg’, in: Het Laatste Nieuws, 1-2 januari 1937: 1.
3. ‘Aan onze lezers. Beste wenschen voor een vreedzaam en voorspoedig jaar’, in: Het Laatste Nieuws, 1-2 januari 1939: 1.
4. Geciteerd in ‘Aan onze lezers. De vijftigste jaargang van “Het Laatste Nieuws”. De afgelegde weg’, in: Het Laatste Nieuws, 1-2 januari 1937: 1.
5. ‘Aan onze lezers. Bij het nieuwe jaar’, in: Het Laatste Nieuws, 1-2 januari 1935: 1.
6. ‘Bij het nieuwe jaar. Een woord aan onze lezers’, in: Het Laatste Nieuws, 1-2 januari 1938: 1.
7. ‘Aan onze lezers. Bij het nieuwe jaar’, in: Het Laatste Nieuws, 1-2 januari 1935: 1.
8. Het Laatste Nieuws, ‘Aan onze lezers. Beste wenschen voor een vreedzaam en voorspoedig jaar’, in: Het Laatste Nieuws, 1 januari 1939: 1.
9. ‘La politique de la Belgique’, in: Le Temps, 19 januari 1940: 6.
10. Zie Het Laatste Nieuws, 1937-1940. Drie namiddagedities tot 1 oktober 1938 (12u, Brussel 14u, 17u), vanaf 2 oktober twee namiddagedities (13u, 17u).
11. Zie o.a. ‘De dagteekening van ons blad’, in: Het Laatste Nieuws, 13 september 1944: 2.
12. Letterenhuis, Brievenmap Johan De Maegt M 152 B: Brief van Johan De Maegt aan Roger Avermaete, 18 augustus 1934.
13. Letterenhuis, Brievenmap Marcel Stijns S 968 B: Brief van Marcel Stijns aan Emmanuel de Bom, 3 januari 1939.
14. Oorspronkelijk vanaf 1929 gepubliceerd als ‘Herr Knatt’ in de krant Stockholms-Tidningen. (‘Ruben Lundquist’, in: Lambiek Comiclopedia, geraadpleegd 6.9.2024).
15. Georges-A. Detry, ‘La presse étrangère. En Belgique’, in: Le Temps, 6 september 1938: 6.
16. Het Laatste Nieuws, 1935-1940; Annuaire Officiel de la Presse Belge / Officieel Jaarboek van de Belgische Pers 1937-1938 (Brussel: Algemeene Belgische Persbond, [1937] 225-232; Louis Coenegracht, ‘La technique de fabrication dans les journaux belges’, in: Presse-Publicité, nr. 53 (7 februari 1939): 15-16; Georges-A. Detry, ‘La presse étrangère. En Belgique’, in: Le Temps, 6 september 1938: 6; Jacob van den Berghe, ‘L’épuration de la publicité-presse en Belgique, in: La Publicité, (december 1936): 884-885.
17. Het Laatste Nieuws, ‘Bij het nieuwe jaar. Een woord aan onze lezers’, in: Het Laatste Nieuws, 1 januari 1930: 1.
18. ‘Adverteer de Waarheid. Een internationale publiciteitsbond’, in: Het Laatste Nieuws, 9 juli 1928: 8.
19. Annuaire Officiel de la Presse Belge / Officieel Jaarboek van de Belgische Pers 1937-1938 (Brussel: Algemeene Belgische Persbond, [1937] 232.
20. Annuaire Officiel de la Presse Belge / Officieel Jaarboek van de Belgische Pers 1937-1938 (Brussel: Algemeene Belgische Persbond, [1937] 231-232.
21. Contracten van Mark Belloy en Jan Hadermann, 1 januari 1938 (Letterenhuis, archief Mark Belloy, doos 10; ARA2, Archief Auditoraat-generaal, Dossier groepsproces Het Laatste Nieuws, subdossier Joris Van Acker).
Liberas Stories is een realisatie van cultuurarchief Liberas. Het werd ontwikkeld door Josworld en Webdoos naar een concept van Ruben Mantels. Aan de hand van een ‘Atlas’ en een ‘Magazine’ vertelt Liberas Stories de geschiedenis van het liberalisme en worden de collecties van Liberas gepresenteerd. Deze website werd gelanceerd in juni 2021 en is sindsdien verder uitgebouwd.
De inhoud van dit portaal is bestemd voor Liberas’ erfgoedgemeenschap, maar ook voor studenten, onderzoekers en journalisten en voor iedereen die ons erfgoed wil ontdekken. Het is geen catalogus van onze collectie: die vind je op liberas.eu.
Liberas heeft geprobeerd alle rechthebbenden op beeldmateriaal te contacteren. Personen of organisaties die zich alsnog in hun rechten voelen geschaad nemen contact op met Liberas vzw, Kramersplein 23, 9000 Gent.
Alle teksten op deze website mogen hergebruikt worden mits het overnemen van de auteurs- en bronvermelding. Alle opmerkingen met betrekking tot Liberas Stories - vragen, aanvullingen, correcties, suggesties voor nieuwe bijdragen - zijn welkom op info@liberas.eu.