“Hurrah voor de stad Antwerpen!” Gemeenteraadsverkiezingen Antwerpen 1872

De liberalen hebben zich voor de gemeenteraadsverkiezingen goed voorbereid.¹ De partij heeft een volledige transformatie ondergaan, hoewel de kern van het Antwerpse politieke liberalisme nog steeds gevormd wordt door de Liberale Associatie, burgerlijk en sterk Franstalig. Maar de Associatie staat toe dat telkens een derde van de kandidaten uit zowel de Liberale Vlaamsche Bond (opgericht in 1866) als uit de Geuzenbond (enkele weken voor de verkiezingen, op 1 april 1872, officieel tot stand gekomen) komt. De Liberale Vlaamsche Bond zet vooral in op de eisen van de liberale flaminganten - zoals blijkt uit haar programmaverklaring met regels als ‘In Vlaanderen vlaamsch’, ‘de staat vrij van de Kerk’, ‘opbeuring der volksklas’ - en heeft aandacht voor leerplicht, uitbreiding van stemrecht en vrijhandel.² Bij de Geuzenbond ligt de klemtoon eerder op antiklerikalisme, dat sinds enkele jaren deel uitmaakt van het discours van de Liberale Partij. De twee deelgroepen trekken met hun programma’s een nieuw publiek aan. In de praktijk blijkt deze constructie enigszins kunstmatig. De Liberale Associatie houdt bij de poll telkens wel een vinger in de pap: ze weet haar keuzes door te duwen en stuurt de evoluties in de zustergroeperingen. In elk geval zijn de gelederen gesloten: liberale figuren die onderdak hadden gevonden bij de neutrale Meetingpartij, verkiezen nu opnieuw de liberale ideologische lijn.

Niet enkel het sluiten van de gelederen is belangrijk. De liberalen putten ook voordeel uit de verzwakking van de tegenstander. Lange tijd is er geen kruid gewassen tegen de Meetingpartij, die zich profileert als een alternatief voor katholieken en liberalen. In 1869 kunnen de liberalen hun ambities bij de lokale verkiezingen nog niet waar maken. Rond 1870 verbleekt de glans van de Meetingpartij enigszins. Geruchten over omkoping rond Meetingpoliticus Jan De Laet en discussies over de houding tegenover het Belgische vorstenhuis, over het verblijf van de Franse troonpretendent Chambord en over infrastructuurwerken aan de Antwerpse haven vullen de krantenkolommen in de maanden voorafgaand aan de gemeenteraadsverkiezingen van 1 juli 1872.

Is er dan toch verandering op komst? Een onbekende factor blijft voorlopig de toename van het kiezerskorps ten gevolge van de verlaging van de kiescijns. In tegenstelling tot wat vooraf werd gedacht, draait deze hervorming niet uit in het voordeel van de katholieken.³

Maar liefst 30 van de 31 zetels gaan naar de liberalen. De triomf is verpletterend. Zoals wel eens meer gebeurt wanneer een verkiezing niet verloopt zoals verwacht, strooien de tegenstanders meteen met geruchten over kiesfraude. In 1872 is nog het systeem in voege waarbij kiezers zelf de namen van kandidaten opschrijven. Er is nog geen sprake van voorgedrukte formulieren. Het systeem lijkt niet waterdicht: soms worden vooraf briefjes uitgedeeld met de namen er reeds op. De katholieke pers heeft het in de daaropvolgende weken meermaals over de liberale verkozenen als de ‘mannen der getekende briefjes’. Het verwijt (en dus wellicht ook het chagrijn over deze verkiezingsnederlaag) werkt lang na. Bij het overlijden van de liberale schepen Lefebvre in 1891 (bijna 20 jaar later dus) heeft de krant Het Handelsblad het nog steeds over een van de ‘gekozenen der geteekende briefjes’.⁴ De klachten bleven echter zonder gevolg. Het liberale stadsbestuur was een feit.

Nog geen week na de verkiezingen, op 7 juli 1872, vindt een groot overwinningsfeest plaats in Antwerpen. De liberalen grijpen de overwinning in de havenstad aan voor een algemene mobilisatie van de gelijkgezinden doorheen het hele land. Uit alle streken komen vertegenwoordigers om de overwinning te vieren. Grote groepen uit Brussel en Gent worden verwelkomd, onder hen heel wat liberale prominenten. Julius De Geyter onthaalt hen hartelijk.

De zitting vindt plaats in de Concertzaal van de Harmonie in de Arenbergstraat. Naast de besturen van de drie grote liberale blokken - Liberale Associatie, Liberale Vlaamsche Bond en Geuzenbond - staan de dertig nieuwe gemeenteraadsleden op één rij. Vervolgens komen de ondersteunende verenigingen uit het hele land de zaal binnen. Meer dan vierduizend man is aanwezig. Er zijn toespraken van Charles De Bosschaert (voorzitter van de Liberale Associatie), J. Cornelsen (ondervoorzitter Liberale Vlaamsche Bond), Pierre Van Humbeeck (Liberale Associatie Brussel), graaf de Kerchove-de Limon (voorzitter Liberale Associatie Gent) en Auguste Fizenne (voorzitter Liberale Associatie Leuven). Vervolgens spreekt een niet nader genoemde studentenvertegenwoordiger, gevolgd door Julius Vuylsteke (in zijn hoedanigheid van vertegenwoordiger van de Vlaamse Liberale Vereniging van Gent). Tot slot is er een tussenkomst van Julius Hoste sr. (De Zweep, Brussel) en Adolphe Delmée (l’Economie, Doornik) als vertegenwoordigers van de pers. Ook Ferdinand Van der Taelen van de Geuzenbond neemt het woord, net als De Posson, die er de invoering van de Schoolpenning promoot. Het slotwoord komt uiteraard toe aan Edouard Pecher, ondervoorzitter van de Liberale Associatie. Hij kan in zekere zin de architect van de overwinning worden genoemd, aangezien hij erin geslaagd is de verschillende liberale strekkingen onder één dak te brengen. Al deze huldeblijken nemen de nodige tijd in beslag. Omdat alles reeds lang genoeg geduurd heeft, wordt aan de andere voorziene sprekers gevraagd om hun huldeadressen schriftelijk na te laten.⁵

Na het officiële gedeelte zwermen de aanwezigen uit over de stad. Het is één groot feest volgens de liberalen, een grote flop volgens de katholieke pers. De Antwerpse bevolking toont zich immers geheel onverschillig voor al het feestgedruis, zo klinkt het daar. Meer zelfs: ze hebben de Geuzen de rug toegekeerd. Er hangen nauwelijks vlaggen uit en de gevraagde verlichting is ver te zoeken.⁶ De vertegenwoordigers gaan volgens de katholieken met een slecht gevoel naar huis. Maar niet zo volgens de liberalen: “Wat er dien dag te Antwerpen vertier en meeting is gemaakt, dat weten onze daartoe gepatenteerde medeburgers beter dan wij…”⁷