Nico Gunzburg: man van betekenis

In tegenstelling tot wat hij blijkbaar ooit zelf denkt, kan Gunzburg wel hogere studies aanvatten. Als student rechten aan de Université Libre de Bruxelles neemt zijn engagement voor de Vlaamse zaak toe. Hij zet zich in het bijzonder in voor de vernederlandsing van het hoger onderwijs. In 1906 is Gunzburg betrokken bij de oprichting van het Algemeen Vlaamsch Studentenverbond. Deze bond wil, volgens de oprichters, over alle ideologieën heen de Vlaamse zaak centraal stellen. Gunzburg zelf maakt er overigens geen geheim van tot de liberale strekking te behoren. Tijdens de Eerste Wereldoorlog is hij zelfs even in dienst van Paul Hymans (1865-1941). Ook nog in die periode treedt hij toe tot de loge Marnix van St.-Aldegonde én start een carrière als advocaat.⁶  Op beide vlakken (vrijmetselarij en rechtswezen) promoot hij steeds het Nederlands als voertaal.

Gunzburg is zowel voor als na de Eerste Wereldoorlog prominent aanwezig in debatten en publicaties die ijveren voor een vernederlandste universiteit. Hij toont zich een enthousiast voorstander van de evolutie naar de gedeeltelijke vernederlandsing van de Gentse universiteit in 1923 (de zogenaamde Wet Nolf die voorzag in twee taalsecties). Gunzburg krijgt zelf ook een aantal vakken toegewezen aan de faculteit rechten van de Gentse universiteit. Na de definitieve vernederlandsing (1932) ligt hij in 1936 aan de grondslag van het Instituut voor Criminologie.

Het Liberaal Vlaams Verbond waardeert Gunzburg voor dit thema en geeft hem reeds in 1923 een plaats in de rubriek ‘Mannen van Beteekenis in de Vlaamschgezinde liberale beweging’ in het LVV Maandblad.⁷

Zijn tegenstrevers weten hem ook te vinden. Gunzburgs joodse afkomst wordt hem meer dan eens aangewreven. Zonder er fanatiek over te zijn, is hij gedurende zijn lange leven actief in joodse liefdadigheidsverenigingen en andere organisaties.⁸ Zijn bekendheid als vrijmetselaar en zijn keuze voor het liberalisme maken hem vooral in de jaren 1930 tot een mikpunt van spot in de bladen van de Nieuwe Orde-bewegingen. Hier Dinaso (blad van het Verdinaso) heeft het in 1933 (!) over ‘die ander pretentieuze en belachelijke Jood Nico Gunzburg’ en vindt het ‘wraakroepend hoe aan de Hollandsche en Vlaamsche universiteiten talrijke Joden doceeren en aldus aan flinke Dietsche krachten verhinderen zich te ontplooien’.⁹

Volk en Staat (krant van het Vlaamsch Nationaal Verbond) laat zich in juni 1938 in gelijkaardige bewoordingen uit. Op de frontpagina bloklettert het “Geen vreemdelingen aan het hoofd onzer kultuurinrichtingen.” Gunzburg is een van de kandidaten voor het rectorschap van de Gentse universiteit. Dat hij het uiteindelijk niet haalt verheugt de Vlaams-nationalisten:

‘Voor elken Vlaming staat het als een paal boven water: Prof. Ginzburg moge noch zoo geleerd zijn, of getooid wezen met allerlei deugden, b.v. die van de bescheidenheid (hm) maar als rektor te Gent is hij onaanvaardbaar! Omdat op die plaats alleen iemand kan staan, die door en door vergroeid is met onze volksgemeenschap. Prof. Gunzburg nu behoort tot een andere volksgemeenschap dan de onze: de Joodsche’.¹⁰

Meer dan 10 jaar later (Gunzburg is intussen ouder dan 80 en verbleef enkele jaren in Indonesië) maakt hij  een scherpe analyse van het liberalisme in Vlaanderen. Over de oprichters van het Liberaal Vlaams Verbond schrijft hij:

‘’t Waren Klauwaerts die niet sterven wilden als geestelijk uitgemergelde kerkratten noch als taalverbasterde slipdragers van de trotse echte baronnen of katoenbarons die allen Vlaamshaters waren, of van de “seigneurs van de haut commerce”, die weleens schijnheilige papenvreters waren en regelmatig in de processie wandelden. Dat vereiste moed en veel toewijding. Ontstaan uit verontwaardiging en strijdinstinkt heeft de nieuwe groep na enige tijd ook meer dan één franskiljon bekeerd.’

Vervolgens schetst hij uitgebreid hoe het liberalisme zich tegenover de taalstrijd heeft verhouden gedurende de lange negentiende eeuw. Zo komt hij uiteindelijk terecht in de tijd waarin hij als liberaal Vlaamsgezinde student zijn engagement heeft opgenomen. Hij verhult niet dat veel Vlaamsgezinde liberalen het onder de druk van de Franstaligen binnen de eigen partij lastig zijn gemaakt. Vaak hebben zij het gevoel gehad ‘dat zij in een soort van limbus puerorum zweefden, zoals de zielen van de kindertjes die in de staat van erfzonde gestorven, niet in de hemel mogen binnentreden, tot de dag van het Laatste Oordeel.’

De oprichting van het Liberaal Vlaams Verbond is volgens hem ook een noodzaak maar lag zeker niet zomaar voor de hand: ‘Het bleef een liberale sektor. Solfergranaten bezwangerden de lucht bij de eerste vergaderingen. Neem de liberale bladen van die tijd, en gij zult eruit gewaar worden dat een felle wind waaide. Maar zoals de beelden, die eerst omgekeerd op ons netvlies verschijnen, vanzelf verbeterd worden en het echte beeld doen zien, zo werd stilaan het beeld van het L.V.V. zonneklaar als een onmisbaar element van het verjongde liberalisme in het Vlaamse land.’

De negentigste verjaardag van Gunzburg wordt door zijn vrienden nog uitvoerig gevierd. In 1974 krijgt hij tot zijn grote vreugde nog een bevordering tot officier in de Leopoldsorde. De daaropvolgende jaren volgen nog diverse andere onderscheidingen. Zo huldigt het LVV hem in 1983 voor zijn vijftigjarig lidmaatschap.

Nico Gunzberg overlijdt op 5 maart 1984.

Leven, werk en betekenis van Nico Gunzburg vormde de voorbije jaren het onderwerp van een onderzoek door prof. dr. Marc Cools (UGent, 1962-2025), wat leidde tot de publicatie van het boek Nico Gunzburg. Een vooraanstaande personaliteit¹³ (Antwerpen/’s Hertogenbosch, 2025). Het stond gepland om de auteur te vragen om, naar aanleiding van zijn boek, een tekst te bezorgen voor Liberasstories met vooral aandacht voor Gunzburgs inzet voor het liberalisme in Vlaanderen. Marc Cools is echter, enkele weken na de publicatie van dit boek, op 10 juni 2025 overleden.

Dit stuk is geschreven ter ere van het vele werk dat hij voor de biografische studie heeft verricht, met hem in gedachten.