Onze website gebruikt cookies om je surfervaring te verbeteren. Om deze website optimaal te gebruiken vragen we je om akkoord te gaan met ons gebruik van cookies.

Ik ga akkoord liever niet.
Voorgesteld

Komplot

In februari 1950 verschijnt de brochure Komplot gezien door een historicus in ’t jaar 2200 samen met de Franstalige versie Complot vu par un historien de l’an 2200. De auteur is de West-Vlaamse liberale politicus Hilaire Lahaye (1913-1986), die hiermee in volle Koningskwestie een origineel pamflet ten voordele van Leopold III verspreidt.

Sébastian Baudart
4 maart 2021

2200 in Brussel

Het jaar 2200. In een Brussel waarin de historische Grote Markt omgeven wordt door wolkenkrabbers, de inwoners zich per raket verplaatsen en hun vakanties op de maan doorbrengen (maar de gewone man en vrouw nog steeds Lucien, Monique, Jacques of Odette heten), werkt een historicus aan een studie over een bijzondere episode uit de twintigste eeuw. Het blijkt een moeilijke klus. Tijdens de Derde Wereldoorlog werden bijna alle archieven vernietigd, sommige boeken overleefden het, van historische krantencollecties blijven enkel nog half leesbare fragmenten over. Toch zet hij door. Want in een wereld waarin alle landen stabiele monarchieën geworden zijn die vreedzaam samenwerken in één wereldregering, wil hij achterhalen hoe het in 1940-1950 ooit zover is kunnen komen: het republikeinse complot tegen koning Leopold III.

De communisten, Polenri en Achille Van Acker

In 2200 is er op basis van objectief onderzoek van de schaarse resterende bronnen maar één conclusie mogelijk: koning Leopold III had zichzelf niets te verwijten, de hele Koningskwestie was een complot… van de communisten, die overal in Europa probeerden om de monarchieën omver te werpen… en van de socialisten, en dan vooral van Spaak. Niet Charles Spaak, de in 2200 nog steeds bekende filmscenarist, maar zijn vergeten broer Polenri (volgens een fragmentaire bron). Spaak, de opportunist die met de wind mee draaide, en Hubert Pierlot, de kortzichtige en onstandvastige, lieten zich na afloop van de oorlog uit persoonlijk belang meeslepen in het communistische complot, net als de naïeve en onhandige eerste minister Achille Van Acker. De historicus eindigt zijn verhaal met de volgende mededeling: ‘De Volksraadpleging heeft het land er uit geholpen. Het voornaamste is echter dat ze de terugkeer van de Koning heeft mogelijk gemaakt. Zijn rijk is duurzaam, vreedzaam en heilzaam geweest, na die troebelen, die volgden op de tweede wereldoorlog. Dit althans loonde stellig wel de kleine ongemakken van een Volksraadpleging …’

Een liberale leopoldist

Hilaire Lahaye schrijft deze futuristische en pamflettaire novelle in december 1949 - januari 1950. De werktitel luidt ‘“Een komplotjesgeschiedenis” gezien in het jaar 2200’. Hij laat de Nederlands- en de Franstalige versie in eigen beheer drukken op 20 februari 1950, in volle aanloop naar de volksraadpleging van 12 maart 1950. Lahaye is op dat moment volksvertegenwoordiger en is een hevige en strijdlustige voorstander van de terugkeer van Leopold III. Hij is daarmee een van de leopoldistische stemmen binnen een zeer verdeelde Liberale Partij, die zowel hevige voor- en tegenstanders als gematigdere compromisfiguren omvat. Het doel van Lahaye is een ‘zo volledig mogelijk beeld’ van de Koningskwestie te geven, maar in een ‘aantrekkelijke vorm’ om opnieuw belangstelling te wekken bij het publiek. Die aantrekkelijke vorm is het vertelperspectief van een ‘historicus van de toekomst’ dat voor een vlottere leesbaarheid moet zorgen. Lahaye wil hiermee ook een ‘fictieve autoriteit’ aan de tekst geven, waarvan hij hoopt dat die veel twijfelaars kan overtuigen. Ondanks onvolkomenheden door de snelle redactie van de tekst is hij ervan overtuigd dat zijn boekje voor efficiëntere propaganda kan zorgen dan de geleerde uiteenzettingen die het publiek beu begint te raken. Lahaye wil in het bijzonder Franstalige lezers bereiken, die hij door de ‘vijandigheid van de liberale pers’ nog niet heeft kunnen bereiken, en is erg overtuigd van zijn plan.

'Ce petit ouvrage peut faire de la propagande plus efficace que les exposés les plus savants dont le public commence à se lasser.' Hilaire Lahaye, 14 januari 1950

Eerste pagina van het manuscript van Hilaire Lahaye.

Jean Boels

Lahaye werkt niet alleen aan zijn pamflet. Voor het nalezen van de tekst en het schrijven van het voorwoord doet Lahaye een beroep op generaal op rust Jean Boels. Boels maakt enkele aantekeningen in het manuscript en suggereert om Spaak, Van Acker (die hij verkeerdelijk aanduidt als Pierlot), de hamer en de sikkel van de definitieve cover te laten verdwijnen, om het mysterieus te houden voor potentiële kopers en lezers. In zijn voorwoord probeert Boels ‘historicus’ Lahaye enige autoriteit te verschaffen: ‘Politieker die hij is, verlaat hij het parlementair terrein en in ruil voor dit verzaken verwerft hij niet enkel de visie der beroepshistorici, maar tevens - en wat deze laatsten dan meestal derven moeten - een accurate documentatie.’

Coverontwerp voor de brochure, auteur onbekend. Hier nog met Paul-Henri Spaak en Achille Van Acker. In de definitieve versie zijn ze op suggestie van Jean Boels vervangen door twee anonieme spoken. Ook de hamer en sikkel verdwijnen voor de definitieve versie.

Lahaye, Boels en het Nationaal Comité voor de Volksraadpleging

Boels, sinds de jaren 1920 zakenman en generaal op rust, is op dat moment een van de centrale figuren van het koningsgezinde Nationaal Comité voor de Volksraadpleging (NCVR). In royalistische kringen verdiende hij zijn strepen binnen de harde flank van de Mouvement Léopold. Hij wordt in liberale hoek gesitueerd en staat in nauw contact met Jacques Pirenne, secretaris van Leopold III. Het NCVR wordt in het najaar van 1949 opgericht en stelt zich voor als apolitiek en ‘boven de partijen’, maar onderhoudt nauwe banden met de CVP/PSC. Komplot is niet de enige samenwerking tussen Lahaye en Boels. In de loop van 1949 en 1950 voeren beide heren een intensieve briefwisseling over uiteenlopende aspecten van de Koningskwestie: diverse initiatieven van Lahaye, de gebeurtenissen in het parlement, de spanningen binnen de Liberale Partij, de contacten van het NCVR met liberalen, CVP’ers en de entourage van Leopold III (onder wie secretaris Jacques Pirenne) enzovoort. Boels en Lahaye lijken elkaar te versterken en te gebruiken om hun eigen en gemeenschappelijke agenda’s te realiseren.

Druk en verspreiding

Lahaye laat de Nederlandstalige en Franstalige versies van Komplot in eigen beheer drukken op 20 februari 1950 op de persen van De Militant (Ieper). Hij vraagt en krijgt hierbij de steun van het NCVR, dat 5000 Franstalige exemplaren financiert. De brochure wordt verdeeld via boek- en/of krantenhandelaars (‘libraires’) voor 10 frank, maar kan ook rechtstreeks bij Lahaye besteld worden, door storting van 11,75 frank op zijn postchequerekening.

De Nederlands- en Franstalige versie van de brochure.

Reacties in de pers

Lahaye haalt met zijn ‘Komplot’ de pagina’s van de Gazet van Antwerpen (28 februari) en Le Peuple (2 maart). De Gazet van Antwerpen verheugt zich over de koningsgezinde liberaal (‘niet alle liberalen zijn tegen de terugkeer van de Koning’) die de populaire stelling van Leopold III als koning van één partij tegenspreekt. De katholieke Antwerpse krant vindt Komplot ‘het lezen overwaard’: ‘klaar en duidelijk en zeer raak bewijst [Lahaye] Spaak, Van Acker en Cie als wolven in schapenvacht [die] hun voor het land verderfelijke politiek voerden’. Een ander geluid klinkt bij de socialistische krant Le Peuple, waar de redacteur op een ‘licht’ sarcastische toon de ‘nouveau Jules Verne’ helemaal onderuit haalt. 

Bronnen, noten en/of referenties

Liberas, Archief Hilaire Lahaye (archief 1104), nummer 412, 428 en 430.

Hilaire Lahaye, Komplot gezien door een historicus in ‘t jaar 2200 (Ieper: Hilaire Lahaye, 1950).

Vincent Dujardin, Gaston Eyskens tussen koning en regent. België 1949-1950, een sleuteljaar (Antwerpen: Kritak, 1996), 66-68.

Francis Balace, ‘Plus royalistes que le roi? Les mouvements léopoldistes’, in: Vincent Dujardin, Michel Dumoulin en Mark Van den Wijngaert, Léopold III (Waterloo: André Versaille éditeur, 2013), 253-301.

Gazet van Antwerpen, 28 februari 1950, 2.

Le Peuple, 2 maart 1950, 1.

Hoe verwijs je naar dit artikel?

Sébastian Baudart, "Komplot ", Liberas Stories, laatst gewijzigd 06/09/2024.
copy url

Colofon

Liberas Stories is een realisatie van cultuurarchief Liberas. Het werd ontwikkeld door Josworld en Webdoos naar een concept van Ruben Mantels. Aan de hand van een ‘Atlas’ en een ‘Magazine’ vertelt Liberas Stories de geschiedenis van het liberalisme en worden de collecties van Liberas gepresenteerd. Deze website werd gelanceerd in juni 2021 en is sindsdien verder uitgebouwd.

De inhoud van dit portaal is bestemd voor Liberas’ erfgoedgemeenschap, maar ook voor studenten, onderzoekers en journalisten en voor iedereen die ons erfgoed wil ontdekken. Het is geen catalogus van onze collectie: die vind je op liberas.eu.

Liberas heeft geprobeerd alle rechthebbenden op beeldmateriaal te contacteren. Personen of organisaties die zich alsnog in hun rechten voelen geschaad nemen contact op met Liberas vzw, Kramersplein 23, 9000 Gent.

Alle teksten op deze website mogen hergebruikt worden mits het overnemen van de auteurs- en bronvermelding. Alle opmerkingen met betrekking tot Liberas Stories - vragen, aanvullingen, correcties, suggesties voor nieuwe bijdragen - zijn welkom op info@liberas.eu. 

Volg ons op