Liberalen en ontwikkelings-samenwerking

Ontwikkelingssamenwerking is een relatief recent fenomeen, dat in de twintigste eeuw tot volle ontwikkeling komt. In 1919 sluit België zich aan bij de Volkenbond. Het doel is om de internationale samenwerkingsverbanden te ondersteunen en de gekoloniseerde landen bij te staan richting autonomie en onafhankelijkheid. In de periode na de Tweede Wereldoorlog worden heel wat kolonies onafhankelijk. De Verenigde Naties (VN) vaardigen in 1945 een Handvest uit waarin bepaald wordt dat de internationale instellingen de economische en sociale vooruitgang van alle volkeren dienen te bevorderen. België ondertekent dit Handvest, maar toont nog weinig interesse in de ontwikkelingsproblematiek.¹

Het internationaal samenwerkingsbeleid van het Westen in deze periode wil (1) de uitbreiding van het communisme tegengaan, (2) de economische en sociale ontwikkeling bevorderen, en (3) de voedselveiligheid verzekeren. België volgt deze doelstellingen en past ze toe in zijn beleid in gekoloniseerd Congo en Rwanda-Urundi (de huidige landen Rwanda en Burundi). Naast de bilaterale ontwikkelingssamenwerking tussen België en de kolonies, zijn er ook talrijke Belgische organisaties actief die allerhande hulp verlenen. Ook zij richten zich voornamelijk, maar niet uitsluitend, op de kolonies.²

Ook op het PVV-partijcongres van 1974 is ontwikkelingssamenwerking een van de aandachtspunten. Daarbij ijvert de partij voor meer multilaterale dan bilaterale hulp. Ook dient er aan meerdere landen ontwikkelingssteun toegekend te worden, waarbij het koloniaal verleden minder impact heeft.⁹ In tegenstelling tot enkele stemmen in Het Volksbelang schaart de PVV zich wél achter een gecoördineerd beleid tussen ontwikkelingssamenwerking, buitenlandse zaken en buitenlandse handel.

De daaropvolgende jaren blijft de PVV het standpunt verdedigen dat ontwikkelingssteun vooral de armste landen en bevolkingsgroepen ten goede moet komen. Daartoe moet ontwikkelingshulp sterker georiënteerd worden naar armoedebestrijding, de invulling van de basisbehoeften, de verhoging van de levensstandaard en de deelname van de volledige bevolking aan de politiek, de economie en de culturele activiteiten. De ‘mogelijkheid om voor zichzelf te zorgen’ moet volgens de liberalen het doorslaggevende element zijn bij projectontwikkeling. Ze volgen de internationale koerswijziging om ontwikkelingssteun voortaan voornamelijk op plattelandsontwikkeling te richten, hoewel het bevorderen van fabrieksproductie belangrijk blijft. Kwijtschelden van schulden kan volgens de liberalen enkel gericht gebeuren, op basis van humanitaire redenen en voor de armste landen. België dient haar eerder gemaakte beloftes na te komen en 0,7 % procent van het BNP toe te kennen aan ontwikkelingshulp. Een transparant beleid en het inperken van de werkingskosten zijn daarbij van groot belang. De PVV erkent de belangrijke rol die ngo’s spelen als drukkingsgroep en om de bevolking te informeren. Daar staat tegenover dat partners uit de privésector volgens hen meer betrokken moeten worden bij projecten.¹⁰

Jacqueline Mayence-Goossens wordt in 1981 staatssecretaris voor Ontwikkelingssamenwerking, toegevoegd aan de minister van Buitenlandse Zaken, Leo Tindemans (CVP). Ontwikkelingssamenwerking is een post met weinig gewicht, omdat er als staatssecretaris geen autonome koers gevaren kan worden. Hij kan wel dienst doen als springplank. De dienst is uiteraard afhankelijk van het ministerie waaronder hij valt, maar het beleid van Ontwikkelingssamenwerking wordt daarnaast ook afgestemd met het ministercomité voor Buitenlandse Economische Betrekkingen. Toch kan de staatssecretaris eigen accenten leggen.

Mayence-Goossens stelt in een eerste persconferentie dat in haar beleid een betere toegang tot hygiëne en sanitair, de strijd tegen honger en ondervoeding, en de strijd tegen ziektes en epidemieën centraal zullen staan. Daarbij wil ze vooral projecten ondersteunen die dicht bij de bevolking staan. Ook de overdracht van technologie en infrastructuurwerken in de ontwikkelingslanden zijn belangrijk. Een persoonlijke keuze is de nadruk op de verbetering van de positie van de vrouw. Tot slot wil ze de ontwikkelingshulp diversifiëren en niet langer toespitsen op de voormalige kolonies. Volgens de staatssecretaris moet ook België meer uit de samenwerkingen kunnen halen, bijvoorbeeld met internationale ontwikkelingsbanken zoals de Wereldbank en de Europese Investeringsbank. Ontwikkelingssamenwerking en Buitenlandse Handel dienen in haar optiek dus hand in hand te gaan. Ontwikkelingssamenwerking wordt dichter verknoopt met de privésector, terwijl niet-gouvernementele organisaties (ngo’s) minder overheidsmiddelen krijgen. Hierop komt positieve commentaar vanuit de bedrijfswereld, maar aanhoudende kritiek van ngo’s en de Noord-Zuidbeweging. Wanneer Mayence-Goossens in 1983 minister wordt in de Waalse regering, wordt ze vervangen door partijgenoot François-Xavier de Donnea. Onder hem blijft het staatssecretariaat voor Ontwikkelingssamenwerking dezelfde koers varen. De rol van de ngo’s wordt bovendien verder ingeperkt.¹²

Het beleid van Mayence-Goossens ligt volledig in lijn met de standpunten van de PVV. De partij stelt dat ontwikkelingssamenwerking meer gediversifieerd moet gebeuren naar de noden van het ontwikkelingsland, efficiënter, minder versnipperd, met een grotere continuïteit in de projecten en met een betere coördinatie tussen verschillende donors die in een land actief zijn.¹³

Tijdens zijn beleidsperiode van 2007 tot 2011 zet Charles Michel de uitgezette lijn voort. Hij ijvert voor een eenvoudigere samenwerking met multilaterale organisaties en verschuift de financiële steun van gerichte projecten naar de algemene werking van deze organisaties.¹⁴

In 1987 pleit Herman De Croo, op dat moment minister van Verkeerswezen en Buitenlandse Handel, voor de samenwerking tussen deze beleidsdomeinen en Ontwikkelingssamenwerking. Transport en communicatie zijn volgens hem cruciaal voor het slagen van ontwikkelingshulp. Binnen deze samenwerking wordt in verschillende Afrikaanse landen technische bijstand geleverd. Bovendien verleent België goedkope kredieten aan ontwikkelingslanden zodat zij Belgische goederen kunnen invoeren.¹⁷

Tijdens zijn mandaat als staatssecretaris voor Ontwikkelingssamenwerking van 1985 tot 1988 volgt André Kempinaire dezelfde visie. Ontwikkelingslanden kunnen sociale en economische vooruitgang boeken door het eigen initiatief en de ondernemingszin van kleine en middelgrote ondernemingen. Daarom moet ontwikkelingshulp deze activiteiten steunen. Nieuwe projectvoorstellen moeten bovendien getoetst worden aan hun complementariteit met de Belgische economische doelstellingen. Over de beleidsdomeinen heen wordt overeengekomen om bij bepaalde handelscontracten een luik opleiding te voorzien, zodat Belgische technici de werking van Belgische machines en uitrustingen kunnen aanleren aan de lokale bevolking. De uitbouw van een markteconomie is volgens de liberalen cruciaal voor het slagen van de sociale vooruitgang.¹⁸

De PVV schaart zich volledig achter ontwikkelingssamenwerking die geen eenrichtingsverkeer is maar ‘een proces van wederzijdse bijstand en hulp’. Projecten dienen steeds te vertrekken vanuit de reële noden en behoeften van de lokale bevolking en mogen niet slechts bestaan uit prestigeprojecten. Daarbij ontvangen ontwikkelingslanden technologische knowhow en ervaring, terwijl Belgische bedrijven betrokken worden en er een ‘stimulerend en veelbelovend werkterrein kunnen vinden’. Ze vinden een gediversifieerde aanpak, met bijzondere aandacht voor de landbouw, daarbij prioritair.¹⁹

De liberalen houden aan dit standpunt vast en zien ook de volgende jaren in ontwikkelingssamenwerking mogelijkheden voor de privésector. Wanneer Alexander De Croo tussen 2014 en 2020 minister van Ontwikkelingssamenwerking is, ijvert ook hij voor een nauwere samenwerking met de privésector. Daarbij staan digitalisering, transparantie, grensoverschrijdende samenwerking en efficiëntie centraal.²⁰

Gedurende de jaren '80 en '90 geeft België op consistente basis ontwikkelingsgeld aan voornamelijk Afrikaanse landen die slecht scoren op overheidsbeleid.²¹ Ook onder Mayence-Goossens en de Donnea is deze tendens zichtbaar. Hoewel de overheid van Zaïre (toenmalige naam van Congo) systematisch de mensenrechten schendt, blijft België ontwikkelingssteun leveren.²²

Vanaf de jaren '90 ontstaat er een internationale consensus onder donorlanden dat ontwikkelingssteun deels afhankelijk gemaakt moet worden van ‘goed bestuur’. De liberale partijen scharen zich achter dit standpunt, maar in de praktijk heeft dit weinig effect. Charles Michel werkt nauw samen met de minister van Buitenlandse Zaken, Karel De Gucht, om de diplomatieke banden met Congo aan te halen en de regio te pacificeren. Zijn opvolger Olivier Chastel dreigt de samenwerking met Oeganda stop te zetten als het land homoseksualiteit zou criminaliseren.²³ Maar pas onder Alexander De Croo wordt breder opgetreden tegen slecht bestuur. Verschillende ontwikkelingslanden zoals Oeganda, Burundi, de Democratische Republiek Congo en de Palestijnse Gebieden worden tijdens zijn legislatuur gesanctioneerd na schendingen van de principes van goed bestuur. Toch wordt rekening gehouden met de lokale context en wordt het doel van armoedebestrijding niet uit het oog verloren. Zo wordt Rwanda niet gesanctioneerd, aangezien de politieke wil tot veranderingen aanwezig is en wordt de hulp in de andere regio’s deels geheroriënteerd richting ngo’s. Doordat België sterk inzet op armoedebestrijding en daarom actief is in fragiele staten, blijft het toch relatief veel ontwikkelingsgeld geven aan landen waar corruptie en de beknotting van politieke en burgerlijke vrijheden schering en inslag zijn.²⁴