Onze website gebruikt cookies om je surfervaring te verbeteren. Om deze website optimaal te gebruiken vragen we je om akkoord te gaan met ons gebruik van cookies.

Ik ga akkoord liever niet.
Voorgesteld

Help u zelf. Liberalisme met een Vlaamse klemtoon

De invoering van het algemeen enkelvoudig stemrecht voor mannen in 1918 gaf een nieuwe dynamiek aan het electoraal proces. Een van de boeiende facetten is de doorbraak van diverse Vlaamsgezinde entiteiten naast én binnen de traditionele partijen. Aan liberale zijde mondt dit (tijdelijk) uit in scheurlijsten met een Vlaams sociaal-liberaal karakter.

Bart D’hondt
20 september 2022

Roots

In Brussel is er het verhaal van de onafhankelijke lijst van de Liberale Volksbond in 19211, in Antwerpen dat van de onafhankelijke Volksbond van Victor Resseler in 1922. Gent kon niet onder doen.

Het Vlaamse liberalisme had er sinds het midden van de negentiende eeuw een stevige voet aan de grond. Het Willemsfonds vestigde bij zijn stichting in 1851 zijn hoofdkwartier in Gent en verenigde tal van Vlaamsgezinde socio-culturele en politieke zwaargewichten in zijn rangen. Nederlandstalige liberale pers tierde er welig en de Franstalige lokale Liberale Associatie leefde in - een soms precaire - harmonie met flamingante protagonisten zoals Julius Vuylsteke en Paul Fredericq. Organisaties als de Vlaamsche Liberale Vereeniging (°1866) hielden de druk op de ketel. Vanaf de jaren 1880 werkten de Gentse liberalen ook aan een volkser eigen imago, maar het systeem van wijkkringen en hun aanleunende organisaties voldeed niet voor iedereen. Tegen het einde van de eeuw kwam steeds meer reactie op die Vlaamse ondervertegenwoordiging. De Vlaamsche Liberale Kiesbond (1893-1907) en de - Gentse - Liberale Volksbond (1907-1918) waagden een poging om de machtscenakels omver te werpen maar faalden.

Ook de heropflakkerende progressistische beweging richtte zich tot de Vlamingen maar kon niet overtuigen. Hun tijdschrift De Radikaal poneerde in zijn eerste nummer nochtans heel overtuigend dat “het ons onontbeerlijk schijnt dat in eene Vlaamsche stad, te midden van een Vlaamsch land, er eene voortdurende propaganda dient gevoerd te worden in de Vlaamsche taal in ’t belang der vooruitstrevende gedachten en ten voordeele van het Vlaamsche volk.”2

De Gentse liberale familie, duidelijk in een overgangsfase op dat moment, werd echter overrompeld door de Eerste Wereldoorlog en initiatieven vielen voorlopig stil.

Affiche van Biljartclub Edmond Preys, afdeling van de Liberale Volksvereniging Help U Zelf (Gent), 13 november 1953. 

Jong geweld

De Liberale Jonge Wacht van de Brugse Poort neemt als volgende in de rij het initiatief. Een aanslepend conflict tussen Geluk in ’t Werk en Vrijheidsliefde - twee Laurentkringen of werkliedengenootschappen - waarbij Vrijheidsliefde werd gesteund door de Liberale Wijkkring Rabot, brengt de Jonge Wacht er in 1917 toe een eigen kring op te richten. Dit wordt de Liberale Volksvereniging Help U Zelf (HUZ), oorspronkelijk nog Help U Zelve geschreven. De nieuwe kring streeft naar de verspreiding van een Vlaams volksliberalisme en wil een brug slaan tussen arbeiders en burgers. De ruggengraat wordt in eerste instantie gevormd door een verbruikerscoöperatieve en een vakbondsafdeling onder leiding van Isidore Colle. Hiermee wordt meteen ook de basis gelegd van de latere nationale liberale vakbond ACLVB die door zijn zoon Alfons wordt uitgebouwd. Daarnaast sluiten ook organisaties als Werken en Leeren (de Laurentkring van de wijk Saspoort-Meulestede) en de Liberale Schoolpenning - ook bekend als Dageraadskring - zich bij HUZ aan.

Portret van Karel De Wette, ca. 1950-1694.

De eerste voorzitter van HUZ is Karel De Wette. Samen met zijn vriend Edmond Preys en diens vrouw Ernestine De Cuyper bouwt hij HUZ na de oorlog uit tot een belangrijke Vlaamsgezinde sociaal-liberale drukkingsgroep. De vereniging heeft van bij de aanvang veel succes en de werking diversifieert snel. Naast de vakbond en de coöperatieve worden een damesafdeling, een Jonge Wacht, een toneelafdeling, een studiekring, een reizigersclub, een harmonie, een spaarkas, een gepensioneerdenbond en een kaartersclub opgericht. Andere volksverenigingen, zoals de Edward Blaeskring, sluiten zich aan bij HUZ, dat zelf een van de eerste lidorganisaties van het Liberaal Vlaams Verbond wordt. In 1919 wordt de samenwerkende maatschappij De Toekomst (vanaf 1928 de samenwerkende maatschappij Volharding) opgericht die tot 1990 instaat voor het beheer van de eigen lokalen op de Rooigemlaan.

Grafmonument Edmond Preys op de Westerbegraafplaats, Gent (digitaal)

Triumviraat

Op de langere termijn is een van de sterkste punten van HUZ ongetwijfeld de continuïteit in het bestuur. Karel De Wette3, een verkoopdirecteur van Het Laatste Nieuws, is voorzitter tot 1956 en vervolgens erevoorzitter tot zijn overlijden in 1964. Medestichter Edmond Preys4, eveneens werknemer bij Het Laatste Nieuws, overleeft de Tweede Wereldoorlog niet. Samen met De Wette is hij in het verzet gestapt. Hij verdeelt het sluikblad Vrij vanuit de lokalen van HUZ en is actief betrokken bij inlichtingenwerk en hulp aan onderduikers. In maart 1943 wordt hij opgepakt, gefolterd en vijf maanden later gefusilleerd. Zijn echtgenote, Ernestine De Cuyper5, richt in 1918 de vrouwenafdeling van HUZ op en staat aan de wieg van de vele onderafdelingen van de vrouwenbond, zoals de kinderkolonie Kinderlust en het Pakket voor de Soldaat. Na de oorlog hertrouwt zij met Karel De Wette en blijft voorzitster van de vrouwenafdeling tot haar dood in 1964, een maand na het overlijden van De Wette.

Eerste politieke pogingen

In 1919 poogt HUZ tevergeefs een plaats te verwerven op de liberale lijst voor de Kamer. De (Franstalige) Liberale Associatie sluit, gesteund door de lokale pers, de rangen en de kandidaat van HUZ, Maurice Savonie, wordt uitgerangeerd. Twee jaar later kiest HUZ voor een andere koers.

Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 24 april 1921 toont de jonge organisatie voor het eerst haar (melk)tanden. HUZ komt op met een afzonderlijke Vlaamsgezinde lijst, getrokken door professor Jozef Vercoullie, Algemeen Willemsfondsvoorzitter. De andere Vlaamse drukkingsgroepen in het Gentse en hun boegbeelden staan echter wantrouwig tegenover Vercoullie en zijn nieuwlichters, waardoor de Liberale Associatie voorlopig nog wat ademruimte krijgt. HUZ rijft door deze alliantie amper 3 % van de stemmen binnen en de lijst gaat roemloos ten onder. In veel gevallen zou dit het einde betekenen, maar de Gentse koppigheid haalt het.

Programma van Help U Zelf (Gent) voor de verkiezingen van 1921. 

Third strike out?

De wetgevende verkiezingen van 20 november 1921 zouden voor de doorbraak moeten zorgen, en geen moeite wordt gespaard. Het Liberaal Vlaams Verbond (LVV) steunt HUZ volop (secretaris Victor Heymans komt spreken op de kiesmeetings van HUZ) en Het Laatste Nieuws (waarvan ook directeur Julius Hoste aanwezig is op een van deze meetings) stelt ruimte ter beschikking voor de publicatie van het kiesprogramma van HUZ.Hun programma wordt ook gepromoot via flyers, waarvan Liberas er één bewaart. De programmapunten zijn heel divers. Er is primair aandacht voor de taalrechten, die gekoppeld worden aan het recht op onderwijs in de breedste zin (met onder meer de eis tot vernederlandsing van de Gentse universiteit), voor belastingverlaging, voor gewetensvrijheid en voor secularisering van het openbaar leven. Daarnaast is er aandacht voor de vrijheid van syndikeren, voor de organisatie van werkbeurzen, voor het uitbetalen van pensioenen, werkloosheids- en ziekte-uitkeringen, voor betaalbaar wonen en voor winstparticipatie voor de arbeiders. Heel opvallend toont het kiesmanifest ook een nadrukkelijk pacifistisch kantje en steunt HUZ alle initiatieven die tot een demilitarisering van de internationale samenleving zouden leiden.

Wie tegen verdrukking, tegen revolutie is, wie voor den vooruitgang en de grootmaking is van land en volk, helpe ons bovenstaand programma verwezenlijken.

Maar misschien toch het meest ongewoon: de naam HUZ komt nergens op het pamflet voor! De partij op lijst nr. 6, waarvoor opgeroepen wordt om op te stemmen, verwijst enkel naar de “lijst der ware democraten, voor de vrienden van Vrijheid en Vooruitgang, voor de lijst der Vlaamsche liberale democraten”. Die naam is in zekere zin profetisch, want in 1961 herdoopt Omer Vanaudenhove de Liberale Partij in Partij voor Vrijheid en Vooruitgang (PVV).

Maar het mag niet baten. HUZ wordt electoraal opnieuw heel zwaar afgestraft en behaalt in het arrondissement Gent-Eeklo amper 2.291 stemmen, slechts 2 % van de stemmen en geen enkele zetel.

Godsvrede - de aanhouder wint

Het opkomen met een scheurlijst heeft HUZ driemaal op rij electoraal niets opgebracht. Einde verhaal? Niet echt. Het is de Gentse Liberale Associatie nu echt wel duidelijk dat het menens is en dat de eisen van de Vlaamse Volksvereniging niet zomaar zullen verdwijnen, eerder integendeel. Bemiddeling via opnieuw Het Laatste Nieuws en het LVV leidt tot eerste gesprekken maar, in de context van de verkiezingen van 1925, is uiteindelijk nog de druk vanuit de nationale partijraad nodig om tot een vergelijk te komen. Drie nationale zwaargewichten – Edouard Pecher, Fulgence Masson en Pierre Lamborelle – zakken af naar Gent en na overleg met alle betrokken partijen krijgt de Liberale Volksvereniging Help U Zelf het statuut van bevoorrechte partner van de Associatie.

Hierdoor krijgt de Volksvereniging bij verkiezingen ruimte op de liberale kieslijst, die ze met eigen kandidaten kan invullen. Zo krijgen jaren later ook Lucienne Herman-Michielsens en Willy De Clercq als kandidaten van HUZ een plaats op de kieslijst.

Help U Zelf wordt in 1961 een PVV-afdeling en wordt in 1990 ontbonden.

Bronnen, noten en/of referenties

Liberas, Archief Liberale Volksvereniging - PVV Volksvereniging Help U Zelf (Gent) (archief nr. 434).

D’hondt (Bart), Van Andriesschool tot Zondernaamstraat. Gids door 150 jaar liberaal leven in Gent (Gent: Snoeck / Liberaal Archief, 2014) 60-87.

Volcke (Dominic), De strijd tussen de verschillende liberale fracties te Gent (1918-1926) (licentiaatsverhandeling, RUG, 1987), 35-69, 125-130.

1. Sebastien Baudart, ‘De Liberale Volksbond in het strijdperk’, Liberas Stories, laatst gewijzigd 16.4.2022.

2. De Radikaal, 1, nr. 1 (januari 1912): 1.

3. ‘Viering van de 70ste verjaardag van Karel De Wette’, in: Het Volksbelang, 79, nr. 33 (18.8.1956):4.

4. ‘Een vaderlander herdacht. Hulde aan Edm. Preys te Gent’, in: Het Laatste Nieuws, 2 april 1946: 2; ‘Plechtige hulde Edmond Preys’, in: Het Volksbelang, 59, nr. 12 (23.3.1946):4.

5. ‘Hulde aan Mevrouw Preys’, in: Blauw en Vrij, 3 (28.11.1948):1-2; Doodsbrief Ernestine De Cuyper (collectie Liberas).

6. Het volledige kiesprogramma werd voorgesteld in drie op elkaar volgende edities van Het Laatste Nieuws, op 14, 15 en 16 oktober 1921. Over de toespraak van Victor Heymans werd bericht in de krant van 11 oktober 1921.

Hoe verwijs je naar dit artikel?

Bart D’hondt, "Help u zelf. Liberalisme met een Vlaamse klemtoon", Liberas Stories, laatst gewijzigd 15/11/2024.
copy url

Colofon

Liberas Stories is een realisatie van cultuurarchief Liberas. Het werd ontwikkeld door Josworld en Webdoos naar een concept van Ruben Mantels. Aan de hand van een ‘Atlas’ en een ‘Magazine’ vertelt Liberas Stories de geschiedenis van het liberalisme en worden de collecties van Liberas gepresenteerd. Deze website werd gelanceerd in juni 2021 en is sindsdien verder uitgebouwd.

De inhoud van dit portaal is bestemd voor Liberas’ erfgoedgemeenschap, maar ook voor studenten, onderzoekers en journalisten en voor iedereen die ons erfgoed wil ontdekken. Het is geen catalogus van onze collectie: die vind je op liberas.eu.

Liberas heeft geprobeerd alle rechthebbenden op beeldmateriaal te contacteren. Personen of organisaties die zich alsnog in hun rechten voelen geschaad nemen contact op met Liberas vzw, Kramersplein 23, 9000 Gent.

Alle teksten op deze website mogen hergebruikt worden mits het overnemen van de auteurs- en bronvermelding. Alle opmerkingen met betrekking tot Liberas Stories - vragen, aanvullingen, correcties, suggesties voor nieuwe bijdragen - zijn welkom op info@liberas.eu. 

Volg ons op