‘De Liberale Volksbond in het strijdperk’

In verschillende artikels in Het Laatste Nieuws komen Heymans en anderen terug op de moeilijke beslissing om met een eigen lijst op te komen, op het eindeloos afwegen van voor en tegen, de gewetensbezwaren, het terugkrabbelen en toch weer doorgaan. De Volksbonders doen er alles aan om hun daden ten opzichte van de lezers te verantwoorden en zoveel mogelijk uitleg te geven, te documenteren en de ‘puntjes op de i’s te zetten’ over het hoe, wat en waarom van de eigen lijst. 

Het relaas gaat als volgt. Na het Liberaal Congres voor de Vlaamse Gewesten in augustus 1921 vraagt en verkrijgt een afvaardiging van het Liberaal Vlaams Verbond (LVV), waar ook de Liberale Volksbond bij aangesloten is, een bijeenkomst met een afvaardiging van de Landsraad van de Liberale Partij over de positie van de Vlaamsgezinde democratische liberalen binnen de partij en op de kieslijsten. De vergadering verloopt hoffelijk en eindigt met ‘wederzijdsche gevoelens van waardering’. Daarop stuurt de Liberale Volksbond op 16 september, wanneer bekend raakt dat Albert Devèze en Adolphe Max de Brusselse liberale lijst zullen trekken, een brief aan de Brusselse Fédération Libérale, met verwijzing naar het onderhoud van het LVV met de Landsraad. De Volksbond vraagt hierin aan de Federatie om te onderhandelen over ‘een passende vertegenwoordiging’ van de Volksbond op de Brusselse liberale lijst. De Federatie geeft geen teken van leven, wat op de algemene vergadering van 3 oktober het voornemen van de Volksbond uitlokt om met een eigen lijst op te komen. Gezien de stilte aan de overkant contacteert De Volksbond ondertussen toch opnieuw de voorzitter van de Landsraad, Antwerpenaar Edouard Pecher, die tracht ‘een toenadering tot stand te brengen’. Maar hij laat ‘den Volksbond weten dat zijn bemoeiingen bij de Liberale Federatie van Brussel schipbreuk geleden [hebben]’. Uiteindelijk, na nog wat aandringen ‘ter gelegenheid van een paar ontmoetingen’, laat de federatie toch van zich horen met een brief gedateerd op 3 oktober.⁴

Inhoudelijk beroepen de ‘Vlaamschgezinde liberale demokraten’ van de Volksbond zich op het liberalisme van figuren als Julius Vuylsteke, Jan Van Rijswijck, Karel Buls, Eugène Robert, Paul Janson, Emile Feron en Georges Lorand: ‘we zijn vooruitstrevende vrijzinnigen, diep doordrongen van het bewustzijn, dat de samenleving nog gebukt gaat onder tal van misbruiken en verkeerdheden, die moeten uitgeroeid worden, omdat zij de gelijkheid, de vrijheid, de rechtvaardigheid, en dus ook het volkomen geluk van het menschdom in den weg staan’. Heymans benadrukt ook dat de Volksbond het programma van het Liberaal Congres van 1920 ‘aangenomen’ heeft en laat er geen twijfel over bestaan: ‘wij zijn en blijven een deel van de liberale partij’. Ze willen een tegengewicht bieden voor ‘sommige middens’ die de Liberale Partij in conservatieve en anti-Vlaamsgezinde richting duwen, maar blijven liberalen en ‘eischen [hun] plaats onder de liberale zon’. Hij vergelijkt de huidige situatie met hoe in het verleden de Brusselse Association en Ligue Libérale van elkaar verschilden en beschuldigt de huidige Brusselse Federatie ervan de besluiten van het congres van 1920 te verdraaien.⁷

De Liberale Volksbond trekt naar de kiezer met een breed en gevarieerd programma met onder andere taalkundige, democratische, sociale en economische programmapunten, het einde van de schooloorlog én het vrouwenstemrecht. In Het Laatste Nieuws focust de Liberale Volksbond zijn communicatie vooral op de taalkwestie en op defensie. Wat landsverdediging betreft, beseffen de Volksbonders de noodzakelijkheid van een behoorlijke landsverdediging, maar weigeren ze mee te doen aan ‘militarisme’ en verklaren ze ‘den oorlog aan den oorlog’.⁸ Daarbij denken ze onder andere aan een staatsmonopolie op de productie van wapens. Ze pleiten ook voor een zo kort mogelijke legerdienst, in garnizoenen dicht bij de woonplaats van de dienstplichtigen. Omtrent de taalkwestie wijdt Heymans een volledig artikel aan de artikelsgewijze bespreking van de Bestuurlijke Gelijkheidswet van 1921, met als conclusie ‘Is dat alles? Wordt daar nu zoo over geroepen? […] De openbare besturen en ambtenaren moeten de taal van de streek kennen, waar zij hun ambt uitoefenen, en van de Belgen, met wie zij moeten omgaan! Is dat te veel vragen?’⁹ De vernederlandsing van de Gentse universiteit verdedigen ze als een democratische maatregel ten dienste van het volk.

Heymans klaagt in Het Laatste Nieuws ook de rangschikking op de kieslijsten door een select clubje aan, zodat op voorhand al min of meer vastligt wie na de verkiezingen naar het parlement kan. Hij zet ook een boom op over verkozenen die tussen twee verkiezingen dikwijls hun kiezers vergeten en vooral aan hun eigen belang denken. Hij belooft het anders te doen en verbindt er zich toe ‘de zaken van de kiezers te zullen behartigen en niet de [zijne]’.¹⁰ Na de verkiezingen is hij voorstander van een driepartijenregering, maar hij betwijfelt de haalbaarheid hiervan na de recente regeringscrisissen. Een conservatief ‘kleriko-liberaal monsterverbond’ ziet hij niet zitten. Wel verwacht hij veel van ‘een demokratische regeering, uit elementen van verschillende partijen samengesteld’.¹¹

Op 20 november kan de Liberale Volksbond in het kiesarrondissement Brussel voor de Kamer¹⁵ 3.497 kiezers overtuigen, wat overeenkomt met 1,32 % van de stemmen en geen verkozene. In zijn hoofdartikel ‘De Uitspraak van het Kiezerskorps’ van 22 november¹⁶ vat Hoste jr. de algemene politieke situatie als volgt samen: ‘De verkiezingsdag is voorbij. De volksvertegenwoordiging is weinig of niet veranderd, en iedereen is tevreden!’ Hij rept met geen woord over de resultaten van de Liberale Volksvond, maar geeft wel mee dat de kleine partijen er niet in geslaagd zijn de grote partijen te schaden. Daarnaast verheugt hij zich onder andere op de waarschijnlijke verkiezing van wat meer Vlaamsgezinde liberale demokraten, onder wie Bruggeling Jules Boedt.

Victor Heymans maakt in Het Laatste Nieuws van 26 november¹⁷ onder de titel ‘Hoog de Harten!’ wel een uitgebreide evaluatie. 3.497 stemmen is ‘meer dan wij konden verwachten’, stelt hij, en wel om volgende redenen: scheurlijsten halen zelden van de eerste keer de gewenste resultaten, de propaganda is laat begonnen, het was een moeilijke taak om de tweehonderdtachtigduizend kiezers en de 123 gemeenten van het arrondissement Brussel te bereiken en kiezers waren bang voor het uitbrengen van een verloren stem. Heymans troost zich met de gedachte dat de Volksbond ten opzichte van de andere kleine partijen niet slecht gescoord heeft en stemmen haalde in alle districten. Ook vindt hij het aanmoedigend dat de lijst van de Volksbond 5,5 % van de stemmen van ‘de groote liberale lijst’¹⁸ haalt. ‘Dat er te Brussel Vlaamschgezinde liberalen bestaan, hebben we bewezen’, besluit hij met vertrouwen: ‘dit is een uitslag, die van onbetwistbare beteekenis blijft, vooral met het oog op de toekomst, wanneer het er zal op aankomen, dat ook in het arrondissement Brussel, bij nieuwe verkiezingen, de liberale Vlaamsche democraten uit de hoofdstad hun plicht vervullen tegenover het Vlaamschgezinde liberalisme en de demokratie.’