Liberaal-solidarisme

De theoretische basis leggen zij vast in de brochure Het Liberaal Solidarisme, samengesteld in de aanloop naar de wetgevende verkiezingen van 24 mei 1936. Op de laatste bladzijde van deze uitgave zijn de liberale kandidaten voor Kamer, Senaat en Provincie voor de regio Ieper-Poperinge opgenomen. De tekst van de brochure verschijnt in de periode september-november 1936 overigens ook in afleveringen in het blad De Liberale Syndicalist, het maandblad van de liberale vakbonden in België.

De lezer maakt kennis met het programma van de liberaal-solidaristen in 7 hoofdstukken (met voorwoord en slotwoord): Orde door Vrede, grondbeginselen van het liberaal-solidarisme, liberaal-solidaristische opbouw (met de vraag hoe de beweging zich verhoudt ten opzichte van het socialisme en de katholieke partij), wat is en wat wil het liberaal-solidarisme (vrijheid, solidariteit, verantwoordelijkheid), liberaal-solidaristische arbeiderspolitiek, liberaal solidaristische middenstandspolitiek en liberaal-solidaristische landbouwpolitiek. In de brochure ligt de nadruk op de klassieke socio-economische liberale thema’s. Taalkwesties of ethische vraagstukken zijn er niet in terug te vinden, al leefden die onderhuids wel.

Vooral in de laatste hoofdstukken is de tekst concreet. Met hun programma brengen de liberaal-solidaristen voor elk wat wils en mikken ze op een breed publiek. De kernwoorden vrijheid, solidariteit en verantwoordelijkheid vormen het cement. Voor de arbeiders voorziet het programma vermindering van de wekelijkse werkduur, vervroegde pensionering, erkenning van het principe betaald verlof in verhouding tot gewerkte jaren, afschaffing van cumuls, een politiek van nuttige grote werken, doeltreffende kolonisatie in Congo, nieuwe nijverheden die zijn gebaseerd op handenarbeid, een verplicht lidmaatschap van een vakbond en het naleven van de sociale wetgeving.

De middenstanders komt het liberaal-solidarisme tegemoet met voorstellen als een betere reglementering van de openbare markten, de bescherming van de kleinhandel ten opzichte van de warenhuizen, een vereenvoudiging van het fiscaal stelsel, belastingvermindering, het wegwerken van misbruiken door verbruikerscoöperatieven, medezeggenschap van middenstanders en goedkope middenstandskredieten.

Voor de landbouwers komen voorstellen op tafel zoals de inrichting van neutrale coöperatieven, een nationale kredietmaatschappij om deze coöperatieven uit te bouwen, de inrichting van een dienst prijscontrole, de uitbreiding van landbouwonderwijs, de vermindering van de grondlasten op landbouwgrond en van fiscale lasten, en de aankoop van Belgische landbouwproducten door het leger.

Solidarisme was als concept geworteld in de christelijke leer (o.a. de encyclieken Rerum Novarum, 1891 en Quadragesimo Anno, 1931). Als uitgangspunt kiezen solidaristen voor een tussenweg tussen kapitalisme en socialisme. Solidarisme voorziet een wederzijdse wisselwerking tussen individuen en groepen. Samenleven en samenwerken zonder onderscheid leidt tot een betere samenleving. Dit erkennen ook de liberaal-solidaristen wanneer zij schrijven: “In den grond der zaken is het LIBERAAL-SOLIDARISME de GULDEN MIDDENWEG tusschen de ‘laisser faire, laisser passer”-politiek en de vele Solidarismen met fascistischen inslag.” En verder: “In zijn stellingname tegen het socialistische zoowel als tegenover het katholieke exclusivisme komt het liberaal-solidarisme tevoorschijn als de vijand van alle sectarisme, van allen haat, als een voorstander van de verzoening, in de vrijheid van alle standen en eerbiedwaardige meeningen of godsdienstig, moreel of filosofisch gebied.”

Het blijft abstract en ideologisch vaag. De West-Vlaamse liberalen moeten zich meer dan eens in bochten wringen om het theoretisch concept toe te lichten, tot groot jolijt van de tegenstanders. Een verslag van een liberaal-solidaristische meeting in het katholiek Brugs blad Het Belfort hekelt het kunst- en vliegwerk: “Toen Mr. Tahon uitgesproken had was ik even wijs, of liever even dom wat betreft ‘Liberaal-Solidarisme’, niettegenstaande al mijn goeie wil om de woorden ‘liberaal’ en ‘solidarisme’, en ‘vrijheid’ en ‘gemeenschappelijk strijden’, waarmee Mijnheer Valère gedurig schermde, aaneen te knopen. Een heer naast me stootte mij eens aan: ‘Wij moeten hem wat tijd laten,’ sprak hij vergoelijkend, ‘niemand kan schaatsenrijden van den eerste keer.’”² Scepsis weerklinkt eveneens in het Ieperse katholieke dagblad De Halle: “Het liberalisme neemt van andere organismen een heel modern slagwoord over, dat regelrecht in strijd in [is] met haar grondprinciepen; dat slagwoord is: ‘Solidarisme’. Welk een klucht! Luistert goed: ‘Liberaal solidarisme’. Hebt ge goed gehoord: ‘Liberaal Solidarisme’; een vrijheid die gebonden is, want solidarisme beteekent niet anders dan eensgezinde samenwerking.”³ Het Vlaams-nationale Volk en Staat dan weer windt er evenmin doekjes om en ziet het vooral als een pragmatische operatie: “Ze namen ’t programma van V.N.V., lieten het nationalisme vallen, plaatsen liberaal voor solidarisme en klaar was Kees.”⁴

Gaat het hier inderdaad om een handigheidje om zowel bij de katholieken, de socialisten als de extremistische partijen aanhangers en kiezers te recupereren? Moet er een verband gezocht worden met de vaststelling dat het begrip ‘solidarisme’ vooral gelanceerd was in West-Vlaanderen door Joris Van Severen en zijn Verdinaso?⁵ Het zijn vragen die rijzen en waar wellicht enkel de initiatiefnemers het antwoord op kennen.

Na een eerste bescheiden editie in 1936 pakken de organisatoren het in 1937 groots aan. Via de liberale pers en dankzij persoonlijke contacten maken de liberaal-solidaristen overal te lande jongeren warm voor een goedgevuld driedaags programma (zaterdag 31 juli, zondag 1 augustus en maandag 2 augustus) in Oostduinkerke. De eerste dag is er kennismaking voorzien en een gezellig avondprogramma met toespraken van Victor Sabbe en Hilaire Lahaye. Op zondag krijgen de twee andere liberaal-solidaristen Valeer Tahon en Adolf Van Glabbeke een forum. Het is die dag vooral uitkijken naar de komst en de toespraak van minister Marcel-Henri Jaspar. De kampplaats bevindt zich in de duinen. De ingang is herkenbaar aan het grote spandoek met de slogan ‘Naar de zege met het liberaal-solidarisme’. De beelden die van de bijeenkomst zijn bewaard, getuigen van veel enthousiasme onder de deelnemers. De organisatie is perfect (met tentenverhuur, parkeerplaatsen, goede treintickets, eigen postdienst,…).

In 1938 duurt het kamp meer dan een week (6 tot 14 augustus) en komt naast de liberaal-solidaristische voormannen ook Arthur Vanderpoorten langs. In 1939 vereert Julius Hoste de kampeerders met een bezoek. De sprekers wisselen wel, maar de dagindeling blijft gelijk, net als de vaststelling dat er geen specifiek thema is. Het concept liberaal-solidarisme overheerst. Tijdens de oorlogsjaren vinden de kampen niet plaats maar de traditie wordt na de bevrijding opnieuw opgepikt met kampen in Astene (1945), Hamoir-s-Ourthe (1946) en Oostduinkerke (1947).

Een bilan opmaken van de invloed van het liberaal-solidarisme is niet eenvoudig. Uit de verkiezingsresultaten valt er weinig op te maken over het al dan niet succesrijke karakter. Net na de Eerste Wereldoorlog weet de Liberale Partij ruim een op tien kiezers te overtuigen in West-Vlaanderen, de bakermat van het liberaal-solidarisme. De klappen die de traditionele partijen in de jaren 1930 krijgen, zijn in de liberale verkiezingsresultaten terug te vinden, maar net voor en net na de Tweede Wereldoorlog zit de partij weer op iets meer dan 10 % voor de provincie. Het betreft dus vooral recuperatie van het potentieel liberale kiezerspubliek dat tijdelijk het blauwe nest achter zich had gelaten. Een nieuw publiek vindt niet meteen de weg. Op de kiezers maakte het liberaal-solidarisme niet echt grote indruk, zo kan worden vermoed.

Binnen de Liberale Partij hebben de ideeën en acties wel wat reuring tot gevolg. Topfiguren zoals Paul Hymans, Albert Devèze en Paul-Emile Janson houden tijdens het interbellum de touwtjes strak in handen. Veel ruimte voor partijvernieuwing is er niet. Bij de lokale kiesverenigingen overheerst een traditionele aanpak. Net zoals in het verleden de progressisten, botsen liberaal-solidaristen wel eens met de klassieke machtsverhoudingen. Bij de lijstsamenstelling voor de gemeenteraadsverkiezingen van 1938 in Gent is er zelfs gefluister dat de liberaal-solidaristen met een eigen lijst zouden opkomen.⁶ Het blijkt een kwakkel, een roddel en een uitvloeisel van een van die typische klassieke conflicten bij het samenstellen van de lijst.

Achteraf beschouwd zijn er weinig indicaties dat het ooit de bedoeling kan zijn geweest om een aparte koers te varen. De bezielers van het liberaal-solidarisme laten zich steeds leiden door het uitgangspunt dat de partij van binnenuit kan worden hervormd. Na de oorlog zien zij hun gelijk bevestigd. De Belgische liberalen slaan een meer sociaal-liberale weg in, mede onder invloed van partijvoorzitter Roger Motz. De liberaal-solidaristen vinden moeiteloos hun weg en komen terecht op sleutelposities binnen de partij. Sabbe krijgt een topfunctie in het bestuur van de Liberale Partij, al is zijn speelruimte beperkt. Van Glabbeke bekleedt enkele keren een ministerpost. Hilaire Lahaye en Valeer Tahon zijn vaste waarden in de naoorlogse parlementaire fractie.

De vooroorlogse kampeerdagen hebben ook een niet oninteressant neveneffect. In de naoorlogse periode vormen de jongeren van toen de basis voor de nieuwe afdelingen van de partij. De contacten en vriendschappen die er zijn gesmeed, houden nog lang stand. De bijeenkomsten aan zee vormden de nieuwe kaders. Een algemene conclusie kan zijn dat het liberaal-solidarisme niet meteen een duidelijk meetbaar maar toch wel een impliciet langetermijneffect heeft gehad.