Gelukwensen voor het kiesexamen

Bij het ontstaan van België wordt geopteerd voor een cijnskiesrecht. Enkel wie voldoende belasting betaalt, mag stemmen. Het betreft op dat moment één procent van de Belgische bevolking. Een verlaging van de kiescijns tot het grondwettelijke minimum in het revolutionaire jaar 1848 brengt dit aandeel op twee procent. Progressieve liberalen en progressieve katholieken, later bijgestaan door de socialisten, blijven echter strijden voor een verdere uitbreiding van het kiesrecht. Dat komt er uiteindelijk in 1883 wanneer de liberale regering Frère-Orban voor de gemeente- en provincieraadsverkiezingen twee nieuwe categorieën van kiezers instelt: zij die door hun diploma of ambt/functie/beroep automatisch stemrecht krijgen, en zij die slagen voor een kiesexamen.

Het examen van kiesbekwaamheid baseert zich op de leerstof van de lagere school en wordt jaarlijks in maart georganiseerd in elke kantonhoofdplaats. Het is toegankelijk voor elke (mannelijke) Belg die aan alle kiesvoorwaarden, met uitzondering van de cijnsvereiste, voldoet en minimaal 18 jaar is. Op een schriftelijk en een mondeling examen moet de kandidaat-kiezer in totaal zestig procent behalen. De leerstof handelt over geschiedenis, de Belgische constitutionele orde, aardrijkskunde, wiskunde, maten en gewichten, taal (schrijftest, voorleesoefening, dictee) en moraal.

Kandidaat-kiezers kunnen de leerstof zelf instuderen op basis van kiezershandleidingen. Daarnaast zetten zowel liberalen als katholieken in op de opleiding van nieuwe kiezers. Liberale verenigingen zetten druk op stadsbesturen om cursussen te organiseren of te financieren, en zowel liberale als katholieke verenigingen organiseren zelf cursussen. Dit leidt soms tot de oprichting van bekwaamheidskiezersbonden, zoals de in 1884 opgerichte Kring der Vrijzinnige (later Liberale) Bekwaamheidskiezers van het kanton Lier.

Op 26 april 1889 stuurt de Kring der Liberale Bekwaamheidskiezers van het kanton Lier aan de geslaagden van het kiesexamen een omzendbrief om hen duidelijk te maken dat ze hun kiesrecht aan het liberale gedachtegoed te danken hebben: ‘De geschiedenis heeft U geleerd dat het slechts dank aan de verspreiding der liberale gedachten is, dat elke burger het recht heeft verworven zijne denkwijze vrank en vrij uit te drukken […]. Vergeet nooit dat de liberale partij aan den bekwamen werkman, het recht heeft verleend ook zijne stem te doen gelden; en dat heden nog, het onderwijs en de uitbreiding des stemrechts ten voordeele der arbeidende klassen, de gewichtigste punten van het programma der liberale partij uitmaken.’

Waarna uiteraard kiesadvies volgt: ‘De Klerikalen zijn altijd de vijanden der bekwaamheidskiezers geweest. Zoo men hunne gazetten gelooven moet, zal het ministerie weldra een wetsontwerp neerleggen, om een deel dier kiezers af te schaffen. Wij durven dus verhopen, dat gij van uw recht een verstandig gebruik zult maken en voor degenen kiezen zult, die met gedachten van vrijheid en verlichting bezield zijn en U het kiesrecht hebben verleend. Met den wensch dat onze hoop niet te leur gesteld worde, bieden wij U de verzekering onzer broederlijke gevoelens aan.’