.png)
Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 24 november 1946 lanceren de Diestse liberalen een nieuwe kandidaat. Of toch nieuw op de verkiezingslijsten, want Omer Vanaudenhove is in zijn thuisstad al lang geen onbekende meer. Bovendien geniet hij sinds kort van een heldenstatus.
Vanaudenhove krijgt de tweede plaats op de lijst, na uittredend schepen Alfred Arkesteyn. ‘Politiek Gevangene, Nijveraar’, staat er onder zijn naam bij de voorstelling van de lijst in het ‘vrijzinnig weekblad’ Vrij Diest1. ‘Nijveraar’ slaat op zijn activiteiten binnen de familiale schoenenbusiness, die in de Brabantse provinciestad een zekere bekendheid geniet. Maar terwijl de andere nog niet zetelende kandidaten enkel met hun beroep aangeduid worden, heeft Vanaudenhove recht op een extra omschrijving: ‘politiek gevangene’. Zijn rol in het verzet en zijn daaropvolgende maandenlange gevangenschap maken van hem in het naoorlogse Diest een oorlogsheld.
Links: de kandidaten van de liberale lijst in Vrij Diest, jg. 1, nr. 41 (9 november 1946), p. 1. Rechts: stemadvies voor de liberale lijst in Vrij Diest, jg. 1, nr. 42 (16 november 1946), p. 1.
Omer Vanaudenhove (bovenaan rechts) tijdens zijn legerdienst, 1933.
Terug naar 1939, wanneer reserveofficier Vanaudenhove als gevolg van de oorlogsdreiging wordt gemobiliseerd. Op 10 mei 1940 vallen de Duitse troepen België binnen en neemt hij als onderluitenant deel aan de Achttiendaagse Veldtocht. Na de Belgische capitulatie op 28 mei wordt hij krijgsgevangen genomen, maar als Vlaming al op 10 juni weer vrijgelaten. Hij keert terug naar het burgerleven en zijn thuisstad Diest, waar hij zich al in het najaar engageert in het verzet. Hij neemt onder andere deel aan sabotageacties, draait mee in inlichtingennetwerken, biedt hulp aan geallieerde piloten en verleent zijn medewerking aan het opstellen en verdelen van het verzetsblad De Vrijheidsklok.
De Vrijheidsklok, verzetsblad van het Onafhankelijkheidsfront voor Vlaams-Brabant en Limburg, nr. 4, november 1942, p. 1 (fotokopie).
Brief van Omer Vanaudenhove aan zijn familie vanuit ’s Hertogenbosch, 23 april 1943.
Vanaudenhove is ‘jong’, ‘niet getrouwd’ en ‘overmoedig’, zoals hij later2 vertelt. Hij neemt snel een leidende rol op en schopt het binnen het Onafhankelijkheidsfront tot militair verantwoordelijke voor de regio Leuven, en later binnen het Geheim Leger tot commandant van het Schuiloord Diest. Na verklikking wordt Vanaudenhove begin januari 1944 echter door de Duitsers gearresteerd. Hij komt pas begin juni 1945 terug in Diest, na een verblijf in de gevangenis van Sint-Gillis, de citadel van Huy, en concentratiekampen in Nederland (’s Hertogenbosch/Vught) en Duitsland (Sachsenhausen/Rathenow), waar Russische troepen hem en zijn medegevangenen uiteindelijk eind april 1945 bevrijden.
Omer Vanaudenhove (voorlaatste rij, tweede van rechts) te midden van bevrijde medegevangenen, 31 mei 1945.
Omer Vanaudenhove (links) kort na zijn terugkeer, 1945.
Wanneer hij na een lange weg naar huis, en een omweg langs zijn broer Marcel in Brussel, Diest bereikt, is het nieuws van zijn terugkeer hem voor geweest. Bij zijn aankomst staat een massa volk te wachten om de teruggekeerde toe te juichen. ‘De mooiste dag van [mijn] leven’3, schijft hij enkele maanden later aan de Nederlandse kampgenoot. Vanaudenhove neemt wat tijd om te herstellen, gaat opnieuw aan de slag in het familiale schoenenbedrijf en neemt zijn voorzitterschap van de Diestse Liberale Jonge Wacht, die hij sinds 1938 leidde, opnieuw op. De eerste naoorlogse algemene vergadering van deze Jonge Wacht in september 1945 viert hem uitgebreid.
Omer Vanaudenhove, commandant van het Geheim Leger Schuiloord Diest, eert de overleden verzetsleden op de inhuldiging van het ‘Monument aan den Weerstand’ in Diest op 8 september 1946. Op het spreekgestoelte het symbool van het Geheim Leger.
Affiche van het Geheim Leger Schuiloord Diest voor de inhuldiging van het vaandel en van het ‘Monument aan den Weerstand’ op 8 september 1946.
Maar de oorlog en het verzet laten hem niet los. Vanaudenhove getuigt op epuratieprocessen, wordt in juli 1945 voorzitter van de Verbroedering van het Geheim Leger Schuiloord Diest en werkt mee aan het in stand houden van de oorlogsherinnering door te speechen op herdenkingsplechtigheden én zijn eigen verhaal te verspreiden. Zo brengt hij voor de volgelopen zaal Casino in Diest op 5 januari 1946 onder de titel Wat ik in Duitschland heb gezien en beleefd het verhaal van zijn verblijf in Sachsenhausen/Rathenow tussen september 1944 en april 1945, een lezing die hem in de loop van 1946 ook naar onder andere Bekkevoort en Aarschot brengt.
Aankondiging van een ‘spreekbeurt’ op 5 januari 1946, georganiseerd door de Liberale Jonge Wacht Diest. Omer Vanaudenhove zal het hebben over Wat ik in Duitschland heb gezien en beleefd.
Ondertussen trekt ook de Liberale Partij aan zijn mouw. In de aanloop naar de parlementsverkiezingen van 17 februari 1946 benadrukken de liberalen niet enkel het werk van de liberale ministers, maar zetten ze ook zeer sterk in op de erfenis van de oorlog, op het liberale verzet en de liberale ‘martelaren’ die in hun strijd voor de vrijheid gevallen zijn. ‘De liberale partij kwam immers het zuiverste uit de bezetting’4, stelt het Tiense liberale weekblad Ons Blad in zijn verkiezingsnummer. Ook Vrij Diest zet tijdens de campagne sterk in op een Liberale Partij die ‘in den weerstand [stond] van af het begin’5, tegenover de CVP die volop als de partij van de collaborateurs wordt gepresenteerd.
Nationale propagandabrochure van de Liberale Partij voor de parlementsverkiezingen van 17 februari 1946: ‘Voor de verdediging van de Vrijheid zijn er liberalen noodig’ (cover en pagina’s 2-3).
Om de liberale lijsten te vernieuwen heeft Vanaudenhove als verzetsheld en overlever van de Duitse kampen dus een interessant profiel. Bovendien komt hij als voorzitter van de Diestse Liberale Jonge Wacht uit de eigen rangen, is hij een innemend spreker en een doorzetter, voerde hij in het verleden al campagne voor de liberalen (zonder zelf kandidaat te zijn) én is hij een succesvol ondernemer. Hij krijgt op de ‘verjongde’ Kamerlijst in het arrondissement Leuven, die getrokken wordt door Paul Kronacker, dan ook de derde plaats én de plaats van tweede opvolger.
De voorstelling van de liberale lijsten voor de parlementsverkiezingen van 17 februari 1946 in het arrondissement Leuven. Verkiezingsnummer van Ons Blad voor het huisgezin, Liberaal Weekblad voor Tienen & omliggende, 14 februari 1946, p. 1.
Deze parlementsverkiezingen zijn een ramp voor de liberalen. De Leuvense Kamerlijst haalt maar één zetel. Vanaudenhove raakt niet verkozen6, maar haalt wel 858 voorkeurstemmen, waarvan 606 binnen het kanton Diest. Zijn rol binnen de Liberale Partij is niet uitgespeeld, integendeel. Hij zetelt in de Landsraad en is in het voorjaar van 1946 een van de twee Brabantse leden van de studiecommissie die de partij opricht om haar statuten te evalueren. In juli 1946 mag hij, in opdracht van de partij, op het NIR in het kader van de ‘liberale politieke tribune’ het woord voeren. Hij verdedigt er zijn liberale overtuiging, die met de oorlog nog veel sterker geworden is, en benadrukt het belang van de Liberale Partij als centrumpartij die de ‘essentiële vrijheden’ verdedigt.
Omer Vanaudenhove focust tijdens zijn radiotoespraak van juli 1946 op het belang van vrijheid.
Inleiding (fragment) bij de eerste aflevering van ‘18 Maanden van Huis’, Vrij Diest, jg. 1, nr. 24 (6 juli 1946), p. 2.
Maar terug naar Diest, waar vanaf 6 juli 1946 in Vrij Diest ‘18 Maanden van Huis’ verschijnt, ‘de lotgevallen van en door’ Vanaudenhove tijdens zijn gevangenschap. Hij schrijft ze neer op vraag van de Vrij Diest-redactie en van de Diestse Liberale Jonge Wacht. En ook, zoals hij in de inleiding schrijft, omdat hij vreest dat zijn geheugen hem bij langer wachten in de steek zou laten. Vrij Diest publiceert ’18 Maanden van Huis’ in feuilletonvorm van 6 juli tot 23 november 1946, de dag voor de gemeenteraadsverkiezingen. En hoewel zijn relaas op dat moment niet gedaan is en onderaan de aflevering van 23 november een vervolg staat aangekondigd, worden na de verkiezingsdag van 24 november geen nieuwe afleveringen meer gepubliceerd. Het verhaal van Vanaudenhove stopt7 op die manier kort na zijn aankomst in het kamp van Rathenow. Naar de redenen hiervoor is het gissen. Genoeg in het pijnlijke verleden geroerd? Geen motivatie meer? Tijdsgebrek door de nieuwe politieke opportuniteiten?
De Diestse gemeenteraadsverkiezingen van 24 november 1946 zijn immers wel een succes voor Vanaudenhove, die met 424 voorkeurstemmen8 de populairste liberaal blijkt en een van de drie liberale verkozenen is. De socialisten behalen eveneens drie zetels. De CVP, die sinds de bevrijding de burgemeester leverde, behaalt er vijf. Al snel draagt de nieuwgevormde liberaal-socialistische coalitie niet lijsttrekker Arkesteyn, maar wel de drieëndertigjarige verzetsheld Omer Vanaudenhove voor als burgemeester. In januari 1947 wordt hij door prins-regent Karel benoemd. Diest is hiermee een van de gemeenten waar oorlog en verzet zorgen voor de doorbraak van een nieuwe politieke leidersfiguur.
Links: Voordrachtsakte van Omer Vanaudenhove als burgemeester van Diest, door de socialistische en liberale gemeenteraadsleden, 14 december 1946. Rechts: knipsel over de nieuwe burgemeester van Diest, s.d.
De gouverneur van de provincie Brabant verklaart dat Omer Vanaudenhove de eed heeft afgelegd als burgemeester van Diest, 18 januari 1947.
Hij wordt burgemeester van alle Diestenaars, benadrukt Vanaudenhove op 30 januari naar aanleiding van de viering van zijn benoeming: ‘Het is ons gelijk tot welke opinie men behoort - hetzij men blauw, geel of rood is - iedereen zal met dezelfde objectiviteit worden behandeld’, stelt hij duidelijk. Al maakt hij wel ‘één uitzondering’ voor wie tijdens de oorlog de foute kant koos: ‘voor diegeene die ons België … hebben verraden, door wiens toedoen zoovelen hun leven hebben verloren, voor hen zal ik onverbiddelijk zijn. Ik zal niet dulden dat die lafaards, in onze stad, opnieuw het hoofd omhoog steken. Ik reken op U, beste Medeburgers, om me hierin te helpen en te steunen.’9
Aankondiging van de huldiging van burgemeester Vanaudenhove, bijlage bij Vrij Diest, jg. 2, nr. 4 (25 januari 1947).
Liberas, Archief Omer Vanaudenhove (archief nr. 7), rubriek I / 4 (stukken m.b.t. de Tweede Wereldoorlog en het verzet), nr. II / 1.2.5. (stukken m.b.t. de benoeming van Omer Vanaudenhove tot burgemeester van Diest, 1946-1947), nr. II / 2.1.1.3. (brief van de Liberale Partij aan Omer Vanaudenhove m.b.t. de vrije politieke tribune op de radio (toespraak van Omer Vanaudenhove), 8.6.1946), nr. II / 2.1.4.1. (tekst van radiotoespraak, 30.7.1946), IV / 1.1.5. (typoscript van een biografie, ca. 1988), IV / 1.2.3. (script van het BRT-programma Ten huize van Omer Vanaudenhove, 1977), IV / 3.1. (toespraak van M. Becquart, voorzitter van de Vaderlandse Vereniging van Diest op de begrafenis van zijn “strijdmakker” Omer Vanaudenhove, 1994).
Liberas, Archief Liberale Partij / Parti Libéral - Partij voor Vrijheid en Vooruitgang (PVV) / Parti de la Liberté et du Progrès (PLP) (archief nr. 15), nr. 22 (buitengewone algemene vergadering van 13 oktober 1946).
Agir et réagir, nr. 22 (15 november 1948): 1.
Ambtelijke Mededeelingen van de Liberale Partij, nr. 11 (april-mei 1946): 17.
Het Laatste Nieuws, 5 januari 1946: 3; 13 februari 1946: 3; 10 september 1946: 5; 16 december 1946: 4.
Het Volksbelang, 58, nr. 7 (22 september 1945): 2; nr. 8 (29 september 1945): 4; nr. 12 (27 oktober 1945): 4; 59, nr. 2 (12 januari 1946): 4; nr. 6 (9 februari 1946): 2.
Ons Blad voor het huisgezin. Liberaal Weekblad voor Tienen & omliggende, 16, ‘speciaal nummer’ (14 februari 1946).
Vrij Diest, nr. 1 (februari 1946); nr. 2 (januari 1947).
Vrij Limburg, 26, nr. 38 (18 september 1948): 1.
Omer Vanaudenhove, ‘Achttien maanden van huis’, in: Omer Vanaudenhove, een bruggenbouwer, eds. Suzanne Vanaudenhove en Luc Pareyn (Gent: Liberaal Archief, 1996) 59-85.
Sébastien Baudart, ‘Omer Vanaudenhove, ondernemer in de politiek’, in: Liberas Stories, geraadpleegd 1.12.2023.
Sébastien Baudart, ‘Voor de verdediging van de Vrijheid ‘, in: Liberas Stories, geraadpleegd 14.4.2023.
Luc Beyer de Ryke, ‘Les certitudes d’un homme de caractère’, in: Le Tiercé Belgique. Omer Vanaudenhove, Henri Simonet, Paul Vanden Boeynants (Bruxelles: Les Editions Arts & Voyages, 1970) 11-58.
Marcel Becquaert, ‘Omer Vanaudenhove en het verzet’, in: Omer Vanaudenhove, een bruggenbouwer, eds. Suzanne Vanaudenhove en Luc Pareyn (Gent: Liberaal Archief, 1996) 135-140.
Hugo De Ridder en Frans Verleyen, Waar is nu mijn mooie boomgaard? 10 politieke portretten (Tielt: Lannoo, 1971) 81-98.
Wannes Devos en Kevin Gony (eds.), Oorlog Bezetting Bevrijding. België 1940-1945 (Tielt: Lannoo, 2019).
Bruno De Wever en Petra Gunst, ‘Van Kamerleden en burgemeesters’, in: De democratie heruitgevonden. Oud en nieuw in politiek België 1944-1950, eds. Luc Huyse en Kris Hoflack (Leuven: Van Halewyck, 1995) 69-89.
Suzanne de Winter, Omer Vanaudenhove: les défis du bâtisseur (Bruxelles: Labor, 1974).
Helmut Gaus, Politiek biografisch lexicon: Belgische ministers en staatssecretarissen 1960-1980 (Antwerpen: Standaard, 1989) 1103-1110.
Michel Géoris, ‘Vanaudenhove, Omer’, in: Nouvelle Biographie Nationale 10 (Bruxelles: Académie Royale des sciences, des lettres et des beaux-arts de Belgique, 2010) 349-351.
Walter Prevenier, ‘Vanaudenhove, Omer Rodolphe Jean, politicus’, in: Nationaal Biografisch Woordenboek, deel 19 (Brussel: Koninklijke Academiën van België, 2009) 946-961.
‘Kamp Rathenow’, in: Oorlogsbronnen, geraadpleegd 14.4.2023.
Databank Verkiezingsuitslagen, geraadpleegd 14.4.2023.
1. Vrij Diest (9 november 1946): 1.
2. Hugo De Ridder en Frans Verleyen, Waar is nu mijn mooie boomgaard? 10 politieke portretten (Tielt: Lannoo, 1971) 87.
3. Liberas, Archief Omer Vanaudenhove (archief nr. 7), nr. I / 4.12.2.: brief van Omer Vanaudenhove aan Joop Schweitzer, 3 maart 1946.
4. Verkiezingsnummer Ons Blad (zie bronnen), p. 1.
5. Vrij Diest, 1, nr. 3 (9 februari 1946): 3.
6. Hij raakt niet verkozen als volksvertegenwoordiger, maar wel als tweede opvolger. Hij is dus ‘plaatsvervangend volksvertegenwoordiger’.
7. Ook de bewaarde versie in manuscript stopt op dat moment.
8. Geen enkele andere liberaal haalt meer dan 185 voorkeurstemmen. Over de partijgrenzen heen moet Vanaudenhove enkel CVP’er Van Gijsel laten voorgaan (504 voorkeurstemmen). 27,2% van de 1561 liberale stemmers brengt een voorkeurstem voor Vanaudenhove uit. Ten opzichte van de 5005 geldig uitgebrachte stemmen haalt hij 8,5%.
9. Vrij Diest, 2, nr. 6 (8 februari 1947): 1.
Liberas Stories is een realisatie van cultuurarchief Liberas. Het werd ontwikkeld door Josworld en Webdoos naar een concept van Ruben Mantels. Aan de hand van een ‘Atlas’ en een ‘Magazine’ vertelt Liberas Stories de geschiedenis van het liberalisme en worden de collecties van Liberas gepresenteerd. Deze website werd gelanceerd in juni 2021 en is sindsdien verder uitgebouwd.
De inhoud van dit portaal is bestemd voor Liberas’ erfgoedgemeenschap, maar ook voor studenten, onderzoekers en journalisten en voor iedereen die ons erfgoed wil ontdekken. Het is geen catalogus van onze collectie: die vind je op liberas.eu.
Liberas heeft geprobeerd alle rechthebbenden op beeldmateriaal te contacteren. Personen of organisaties die zich alsnog in hun rechten voelen geschaad nemen contact op met Liberas vzw, Kramersplein 23, 9000 Gent.
Alle teksten op deze website mogen hergebruikt worden mits het overnemen van de auteurs- en bronvermelding. Alle opmerkingen met betrekking tot Liberas Stories - vragen, aanvullingen, correcties, suggesties voor nieuwe bijdragen - zijn welkom op info@liberas.eu.