Onze website gebruikt cookies om je surfervaring te verbeteren. Om deze website optimaal te gebruiken vragen we je om akkoord te gaan met ons gebruik van cookies.

Ik ga akkoord liever niet.

1846-2021: een partij-jubileum

Op 14 juni 1846 wordt in Brussel geschiedenis geschreven met de oprichting van de Liberale Partij. De partijstichting is een gebeurtenis die van de Belgische liberale partij een van de oudste partijen van Europa maakt. Er zijn intussen twee hedendaagse politieke organisaties die deze erfenis kunnen en mogen claimen: de Nederlandstalige Open Vld en de Franstalige MR. Liberas herdenkt de 175ste verjaardag van '1846' met de lancering van Liberas Stories, een website die het verleden van de liberale beweging in België en Vlaanderen bekijkt vanuit een nieuwe invalshoek. 

'De geest van het liberalisme'

‘Een indrukwekkende en plechtige manifestatie van vooraanstaande mensen, afkomstig uit alle maatschappelijke klassen, vanuit alle hoeken van het land, doordrongen met de geest van het liberalisme en met als doel zich te verenigen.' 

Dit is een korte samenvatting van wat de krant L'Indépendance Belge schrijft naar aanleiding van de oprichtingsvergadering van de Belgische Liberale Partij op 14 juni 1846.

De bijeenkomst is een hoogtepunt in een proces dat reeds enkele jaren loopt. Na de oprichting van de Belgische staat hebben de katholieke en liberale strekkingen zich verenigd in het zogenaamde unionisme om het hoofd te bieden aan binnenlandse druk (zoals de orangisten) en aan buitenlandse inmenging (de Nederlandse vorst Willem I, die hongerig blijft naar ‘zijn’ Zuidelijke Nederlanden).

Na het afzwakken van de dreiging, komen er barsten in het verbond. Een langzaam toenemend overwicht van de katholieken veroorzaakt frustratie bij de liberalen. De overtuiging neemt toe dat de liberale krachten zich dienen te verenigen om op het bestuur te wegen. Een grote bijeenkomst wordt in het vooruitzicht gesteld.

Een liberaal congres

Van zodra duidelijk is dat de aangekondigde manifestatie meer is dan een bevlieging, gaan de tegenstanders in de tegenaanval. De katholieke pers deelt in aanloop naar het congres flink wat speldenprikken uit. Nu eens komt er commentaar op het principe van de bijeenkomst, dan weer hekelen katholieke kranten de deelnemers. Er rijst heel wat kritiek op het feit dat de pers niet is toegelaten. Toch wordt op die junidag in 1846 geschiedenis geschreven. Journalisten kunnen dan wel de zaal niet binnen, er is wel degelijk uitgebreide berichtgeving over de bijeenkomst. De organisatoren zien er vooral op toe dat de groep als één liberale stem, in eenheid, naar buiten komt. De aanwezigen moeten ook zichzelf kunnen zijn, zonder hinder van de pers in de zaal.

De 384 afgevaardigden zijn afkomstig uit het hele land. De steden Antwerpen, Brugge, Brussel, Gent, Leuven, Luik, Namen maar ook Tongeren tekenen voor meer dan tien vertegenwoordigers. Middelgrote steden die tussen vijf tot tien vertegenwoordigers sturen, zijn Aalst, Charleroi, Dinant, Doornik, Geraardsbergen, Huy, Ieper, Kortrijk, Mons, Nijvel, Oudenaarde en Verviers. Ook uit tal van kleinere steden en dorpen maken afgevaardigden de reis naar Brussel. Enkel uit meer perifere gebieden, zoals de Ardennen en delen van de Kempen, zijn er geen vertegenwoordigers afgevaardigd.

Ongeveer een derde van de aanwezigen valt te situeren in de categorie van intellectuele beroepen. Het betreft vooral personen met een juridische opleiding: advocaten, notarissen, magistraten. Het aantal academici is beperkt. Heel wat mensen op de aanwezigheidslijst geven geen expliciet beroep op, maar laten zich betitelen als grootgrondbezitter of rentenier. Deze vermogende groep is in ongeveer dezelfde mate vertegenwoordigd als de intellectuele beroepen. De grondeigenaars worden geflankeerd door een ruime groep handelaars en industriëlen. Tot slot identificeren heel wat congresgangers zich met hun politiek mandaat, van gemeentelijk (gemeenteraadsleden, schepenen, burgemeesters) tot nationaal (volksvertegenwoordigers, senatoren) niveau.

Het eerste partijprogramma

Iets na negen uur openen de debatten onder leiding van Eugène Defacqz. De raadsheer bij het Hof van Cassatie beschikt over een indrukwekkende staat van dienst als jurist, politicus en vrijmetselaar. In zijn inleidende toespraak heeft Defacqz het onder meer over het overwicht van de clerus op de openbare macht. Hij pleit in de geest van de jaren 1830 voor de grondwet als richtinggevend baken. Er komt een plan tot de algemene samenvoeging van alle liberale groepen op tafel:

‘In elke hoofdplaats van een arrondissement zal de liberale partij, dienvolgens, onmiddellijk een genootschap oprichten, bestaande uit alle liberalen, die bij stemming toegelaten zijn. Er zal in elk dier plaatsen een comité voor de verkiezingen worden benoemd. Elk dier genootschappen zal een of meer afgevaardigden naar het liberaal congres ...’

De bespreking sluit af met het goedkeuren van negen congresresoluties. De grondslag van de liberale partij is gelegd. Het goedgekeurde programma somt zes kernpunten op: kieshervorming, onafhankelijkheid van de openbare macht, uitbouw van het openbaar onderwijs, herziening van de conservatieve wetgeving, toename van het aantal volksvertegenwoordigers en senatoren en het verbeteren van de levensomstandigheden van de werkende klasse.

Eugène Defacqz

Was Eugène Defacqz de eerste partijvoorzitter?

Het korte antwoord is nee. De nieuwe partij die uit de startblokken schiet, blinkt uit in bestuurlijke lichtheid. Het wordt een partij met sterke personen maar een zwakke centrale organisatie. Het programma - dat Walthère Frère-Orban schrijft in de trein die hem in juni 1846 van Luik naar Brussel brengt (zo deelde hij ooit zelf mee) - is het bindmiddel tussen een groep individuen die zich liberaal noemt. Pas na de Eerste Wereldoorlog worden de partij-organen uitgebouwd en komt er een centraal voorzitterschap.

Wat wel sterk is aan de nieuwe partij, is haar ideologische achterban: de vrijmetselarij. Eugène Defacqz is sinds 1842 grootmeester van de Grand Ordre de Belgique en sinds 1841 voorzitter van de door de vrijmetselarij opgerichte kiesvereniging Société de l'Alliance. Dat maakt hem die junidag in 1846 ook tot congresvoorzitter. 

De betekenis van '1846'

Uiteraard weten de honderden deelnemers niet dat zij die dag geschiedenis schrijven. Pas later blijkt dat het Liberaal Congres van 14 juni 1846 een belangrijk sleutelmoment is in de politieke ontwikkeling van het land. De ordening van het maatschappelijke en politieke leven in partijen is er een gevolg van. Al snel komt er een liberaal tegenover een katholiek blok te staan. Met het ontstaan van partijen is er voor het eerst ook sprake van kies- en partijstrijd. Vanaf het einde van de negentiende eeuw verruimt de Belgische Werkliedenpartij als derde speler dit partijpolitieke landschap.

Internationaal bekeken is de Belgische Liberale Partij een van de eerste politieke bewegingen die zich organiseren. Onder invloed van de vrijmetselarij en van persoonlijkheden als Eugène Defacqz, Charles Rogier en Pierre-Théodore Verhaegen vormt ze zich om tot een vrije en los gestructureerde kaderpartij. Met succes: al in 1847 wint de nieuwe partij de verkiezingen en tot 1884 blijft ze de dominante speler in de nationale Belgische politiek.

14 juni 2021: Liberas Stories

Naarmate de jaren vorderen en het historische bewustzijn groeit, wint ‘14 juni 1846’ aan belang. De datum krijgt het gewicht en de betekenis van een foundation. In de voorbije 175 jaar is het oprichtingscongres herhaaldelijk gevierd en gememoreerd. Een bijzondere bijeenkomst is de honderdste verjaardag, kort na het einde van de Tweede Wereldoorlog, op het ogenblik dat het gevoel van de oorlog, de bezetting en de bevrijding nog sterk leeft. Op 14 juni 1946 vindt in Brussel een internationale viering plaats. Vertegenwoordigers uit verschillende landen stellen de zogenaamde Declaratie van Brussel op. Daarin verklaren zij zich voorstander van de geestelijke vrijheid, verwerpen elk reactionair en totalitair bewind, kiezen voor voorzichtige staatsinmenging in de economie en bij uitbreiding voor een sociaalliberale benadering, ijveren voor een internationale organisatie en verwachten veel van individuele ontwikkeling. De kiem wordt er gelegd voor het Manifest van Oxford (1947).

Liberas grijpt de 175ste verjaardag aan om Liberas Stories te lanceren. De partijstichting krijgt een herdenking op een eigentijdse en dynamische manier, passend bij de opdracht die Liberas als cultureel archief en erfgoedorganisatie vervult. Met Liberas Stories krijgt het erfgoed van de beweging die 175 wordt en dat Liberas ontsluit, een plaats en een verhaal. De ‘Atlas’ focust op de geschiedenis van de liberale beweging, het ‘Magazine’ is verknoopt met de liberale erfgoedcollectie. De lezer wordt uitgenodigd om te participeren: kom dwalen tussen de verhalen en maak het eigen verhaal.

Liberas Stories wordt gelanceerd op een historische datum, maar is tegelijkertijd een platform in ontwikkeling voor de toekomst. De ‘Atlas’ ontgint (nieuwe) gebieden van de geschiedenis van het liberalisme. Het ‘Magazine’ laat de collectie van Liberas met steeds nieuwe verhalen schitteren. 

Het jubileum 1846-2021 herinnert aan iets ouds om iets nieuws te kunnen worden.

(Met dank aan Ruben Mantels die een eerdere versie van deze tekst schreef en die ook het concept van Liberas Stories in de steigers heeft gezet.)

Peter Laroy, Liberas, 2020.

Bronnen, noten en/of referenties

Literatuur over '1846': André Miroir, 'Het Liberaal Congres van 1846', in: Het liberalisme in België. Tweehonderd jaar geschiedenis, eds. Adriaan Verhulst en Hervé Hasquin (Brussel/Gent: Delta/Paul Hymanscentrum/Liberaal Archief, 1989) 67-74.

Patrick Lefèvre, 'De Liberale Partij als organisatie van 1846 tot 1914', in: Het Liberalisme in België, 75-82.

Vivien Sierens, ‘Belgian Liberals: Living Apart Together’, in: Liberal Parties in Europe (Party Families in Europe), eds. Emilie van Haute en Caroline Close (Londen: Routledge, 2019) 95-97.

1 2 3 4 5 6 7

Hoe verwijs je naar dit artikel?

Peter Laroy, "1846-2021: een partij-jubileum", Liberas Stories, laatst gewijzigd 28/02/2023.
copy url

Colofon

Liberas Stories is een realisatie van cultuurarchief Liberas. Het werd ontwikkeld door Josworld en Webdoos naar een concept van Ruben Mantels. Aan de hand van een ‘Atlas’ en een ‘Magazine’ vertelt Liberas Stories de geschiedenis van het liberalisme en worden de collecties van Liberas gepresenteerd. Deze website werd gelanceerd in juni 2021 en is sindsdien verder uitgebouwd.

De inhoud van dit portaal is bestemd voor Liberas’ erfgoedgemeenschap, maar ook voor studenten, onderzoekers en journalisten en voor iedereen die ons erfgoed wil ontdekken. Het is geen catalogus van onze collectie: die vind je op liberas.eu.

Liberas heeft geprobeerd alle rechthebbenden op beeldmateriaal te contacteren. Personen of organisaties die zich alsnog in hun rechten voelen geschaad nemen contact op met Liberas vzw, Kramersplein 23, 9000 Gent.

Alle teksten op deze website mogen hergebruikt worden mits het overnemen van de auteurs- en bronvermelding. Alle opmerkingen met betrekking tot Liberas Stories - vragen, aanvullingen, correcties, suggesties voor nieuwe bijdragen - zijn welkom op info@liberas.eu. 

Volg ons op