Founding fathers

Zowel in de aanloop naar de revolutie van 1830 als in de directe nasleep profileert zich een eerste generatie founding fathers. In het Voorlopig Bewind, dat België door de eerste maanden van de onafhankelijkheid loodst, zetelen zowel katholieken als liberalen. Onder deze laatsten Alexandre Gendebien, Louis De Potter, Sylvain Van de Weyer en Joseph Van der Linden, die grotendeels in de mist der tijden verdwenen zijn. Naast hen zetelt echter ook Charles Rogier die als eerste founding father mag worden beschouwd. Hij is minister in enkele unionistische regeringen en verdedigt er, samen met kompanen van het eerste uur, Albert Goblet d'Alviella, Joseph Lebeau, Charles de Brouckère en Paul Devaux, de liberale standpunten. De onverzettelijkheid van de katholieken inzake de scheiding van Kerk en Staat, voor Rogier een cruciaal aspect van de door hem mee onderhandelde grondwet, veroorzaakt in de loop van de jaren 1840 een definitieve breuk tussen katholieken en liberalen. In 1846 richten de liberalen de eerste politieke partij van België op, in afwezigheid van Rogier, maar hij wordt desondanks hét boegbeeld van de liberale regeringen in de daaropvolgende decennia.

De opkomende democratisering van de samenleving, inclusief de evolutie van het stemrecht, dwingt de liberalen in het laatste kwart van de negentiende en begin twintigste eeuw tot bezinning. De focus op de hogere burgerij, die tot dan de verkiezingen monopoliseerde, dreigt zich tegen de partij te keren. Lokale verankering en aandacht voor de verzuchtingen van de middenklasse, tot frustratie van sommigen zelfs van de arbeidersklasse, wordt snel een prioriteit. De impact van de grote “burgervaders” wordt in deze context een stuk belangrijker. Figuren als Charles Buls (Brussel), Jan Van Rijswijck (Antwerpen), Emile Braun (Gent), Jules Audent (Charleroi), Leopold Vanderkelen (Leuven), Victor Carbonelle (Doornik) en Emile Cuvelier (Namen) nemen die rol op zich. Minstens even belangrijk, en in hindsight belangrijker dan de grote kopmannen, zijn de honderden anonieme founding fathers van de gedemocratiseerde liberale partij, met name de enthousiaste trekkers van de lokale - tot op wijkniveau - kringen doorheen het hele land. Zij organiseren meetings en volksfeesten, geven een krantje uit, gaan in rechtstreeks gesprek met hun potentiële kiezers, en zijn zichtbaar aanwezig in wijk, gemeente en stad. Hun gezamenlijke inzet legt uiteindelijk de fundamenten van wat ooit een volkspartij moet worden.

Na de Tweede Wereldoorlog breekt ook voor de Liberale Partij een periode van mondialisering aan. In eigen land wordt - in de schaduw van de Koningskwestie - werk gemaakt van een aantal dringende thema’s zoals de naoorlogse heropbouw, het gezond maken van de Belgische economie, de creatie van de sociale zekerheid en de verdere democratisering van het stemrecht, maar de internationale samenwerking staat op gelijke voet bovenaan de agenda. Partijvoorzitter Roger Motz is actief betrokken bij de opstelling van het Manifest van Oxford en Jean Rey wordt een spilfiguur bij de eenmaking van Europa. Tot een echte vernieuwing van de partij komt het echter niet. Motz maakt een voorzichtige opening naar de katholieke kiezers en stuurt als groot bewonderaar van William Beveridge de partij in de richting van een sociaal progressiever programma. Voor een reële doorbraak is het echter wachten op de man uit Diest.

De ondertekening van het Schoolpact door christendemocraten, socialisten en liberalen maakt in 1958 een einde aan een van de belangrijkste en langstdurende politieke conflicten. Kort daarna komt België voor een aantal ingrijpende gebeurtenissen te staan. Het land wordt geconfronteerd met de abrupte onafhankelijkheid van Kongo in 1960, de volkstelling van 1960 die de communautaire tegenstelling op scherp zet en de socio-economische omwenteling, gesymboliseerd door de Eenheidswet in 1961. De regering valt en Motz gaat de kiescampagne in met de opening naar de katholieke kiezers met de beroemde affiche met als slogan “In eer en geweten, ook u kunt liberaal stemmen”.

In Vlaanderen neemt een triumviraat het initiatief. Willy De Clercq, Frans Grootjans en Herman Vanderpoorten zetten de Vlaamse PVV op de sporen en nemen afstand van het unitaire verleden. Op twee congressen in mei 1972 kiezen de kopstukken radicaal voor een modern sociaal liberalisme, voor een progressief ethisch reveil zonder heilige huisjes, en voor een brede humanistische visie. Aan Franstalige kant verloopt de profilering een stuk moeilijker. De Brusselse PLP valt in kibbelende fracties uiteen en komt in aanvaring met de Waalse PLP, vanaf 1972 de Parti de la Liberté et du Progrès Wallon (PLPW), die onder leiding van Edgard Jeunehomme voorzichtig een eigen liberale koers wil varen. Die krijgt pas echt vorm in 1976 wanneer de PLPW en het Rassemblement Wallon (RW) samen de Parti pour le Réformes et la Liberté de la Wallonie (PRLW) oprichten, maar ook dit is niet het einde van de hervorming aan Franstalige kant. Pas in 1979 wordt deze vernieuwing afgerond met de overgang van PRLW naar PRL of Parti Réformateur Libéral. De grote dirigent van deze operatie is Jean Gol, net als zijn kompaan François Périn oorspronkelijk een verruimer afkomstig uit het RW en in één beweging ook de grondlegger van de moderne Franstalige liberale partij.

Bart D'hondt, Liberas, 2021.